илм
НАХУСТМЕЪМОРИ КИШВАРИ КӮҲСОР
Чанде пеш аз Ҷумҳурии Беларус хушхабаре расид, ки боиси ифтихору хурсандии аҳли зиё ва ҳаводорони рушди илми кишвар гардид.
Чаро ки то ин дам дар риштаи меъмории мав-зеъҳои кӯҳистон касе рисолаи докторӣ пешниҳод накарда буд. Акрамҷон Акбаров баъди заҳматҳои тӯлонӣ мавқеи кӯҳистон, шароитҳои иқлимӣ, офатҳои табиӣ (селу тарма, лағжиш, заминларза) ва дигар хусусиятҳои хоси онро омӯхта, бештар аз 40 сол боз дар ин ҷода таҳқиқот мебарад.
Дил бохтани Акбарҷон ба соҳаи илми меъморӣ ҳанӯз аз айёми мактабхониаш сар шуда буд.
- Ҳангоми таҳсил дар деҳот, - мегӯяд Акбарҷон, ман ба тарзи хонасозӣ, рангу бор ва услуби меъморӣ диққати ҷиддӣ медодам. Дар ҳақиқат, вақте кас бо деҳаҳои кӯҳистон аз наздик шинос мешавад, дар баробари хонаҳои якранг, ба хонаҳое дучор меояд, ки таҳрезӣ, сохтор ва услуби меъмориаш аз ҳамдигар фарқ мекунад. Масалан, дар кӯҳистони Исфара, деҳаҳои наздикӯҳии Самарқанд ва Бадахшон барои баъзе хонаҳо дар баробари пойдевори мустаҳкам боз синҷро ба кор бурда, ҳамчунин ба мавқеи ҷойгиршавии хона, нури офтоб ва самти вазиши бод диққати ҷиддӣ медиҳанд. Акбарҷонро ана ҳамин тарзу услуби хонасозӣ дар мавзеъҳои кӯҳистон ба ваҷд овард. Ин буд, ки баъди хатми мактаби таҳсилоти миёнаи умумӣ соли 1966 ба шуъбаи меъмории Донишкадаи политехникии Тоҷикистон (ҳоло Донишгоҳи техникии Тоҷикистон) дохил шуд. Ҳангоми таҳсил робитаро ба Институти таърих ва бостоншиносии Академияи илмҳои ҷумҳурӣ пайваст ва кори дипломии худро бар асоси бозёфтҳои бостоншиносӣ дар ҷодаи меъморӣ омода намуд.
Ин ҷавони толибилмро орзуи такмили дониши соҳаи меъморӣ ором нагузошт. Соли 1976 ба аспирантура дохил шуд ва кори илмиашро дар Институти марказии илмӣ – тадқиқотию лоиҳакашии биноҳои истиқоматӣ («Гражданселстрой»)-и шаҳри Маскав дар мавзӯи «Меъмории таҳрезӣ ва бинокории деҳоти Тоҷикистон» давом медод. Дар ин муддат хусусиятҳои ташаккули меъморию таҳрезии деҳотро дар шароити кӯҳистони Тоҷикистон тадқиқ намуд. Барои дониши дақиқ пайдо намудан, ӯ ба ҷумҳуриҳои кӯҳсори собиқ Шӯравӣ - Арманистон, Доғистон, Гурҷистон сафар намуда, сохти меъморӣ ва тарзу услуби сохтмони хонаҳои деҳоти ин мамлакатҳоро омӯхта, дар қиёс бо услуби меъмории кӯҳистони Тоҷикистон таҳлил намуд.
Минбаъд дар бисёр мақолаҳои илмии худ масъалаҳои камзаминии кишвар ва дар бисёр ноҳияҳо ғайриоқилона истифодабарии заминҳои обиро ба миён гузошт. Ӯ нишон дод, ки бо назардошти вазъи демографӣ бояд дар оянда аз ҳисоби доманакӯҳҳо сохтмонро дар деҳот васеъ карда, мушкилоти нарасидани манзилро ҳал намуд. Ба ин хотир якчанд тавсияҳои илмии мушаххасро дар мисоли баъзе ноҳияҳои кӯҳистони мамлакат пешниҳод намуда, ба воситаи таҳияи нақшаю ҳисобу китоби аниқ роҳҳои дар кадом сатҳи релеф ҷойгиркунонии деҳаҳоро низ нишон додааст.
Солҳои 1985 – 1990 таҳти роҳбарии ӯ як қатор корҳои тадқиқотӣ ва лоиҳакашӣ оид ба тармиму тарҳрезии маҳал ва ободонии хиёбону гулгаштҳои шаҳрҳои Хуҷанд, Кӯлоб ва Истаравшан ба итмом расиданд, ки дар ин лоиҳаҳо ба масъалаи ҳифзи муҳити зист низ диққати асосӣ дода шудааст.
Дар муддати ин солҳо вай кори илмиро идома дода, барои ҷамъбасти рисолаи докторӣ ба Донишгоҳи миллии техникии Беларус раҳсипор мешавад. Кори доктории ӯ перомуни «Такомули сохтори меъморию тарроҳии деҳот дар шароити минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон» бори аввал пешниҳод шуда ва аз ҷониби мутахассисони соҳаи мазкур баҳои баланд гирифтааст. Ба кори доктории олим бисёр мутахассисони варзидаи ҷумҳуриҳои кӯҳсори собиқ Шӯравӣ баҳои баланд дода, татбиқи идеяҳои ӯро дар шароити кӯҳистони кишварҳои мазкур пазируфтаанд.
Чанде пеш китоби калонҳаҷми А. Акбаров бо номи «Меъмории кӯҳистони Тоҷикистон» бо забони русӣ дар шаҳри Минск аз чоп баромад. Дар ин мавзӯъ аввалин китоб аст.
Х. МУҲАББАТОВ,
доктори илми география
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 24.05.2014 №: 98 Мутолиа карданд: 1976
