ҳуқуқ
ЭЪЛОМИЯИ УМУМИИ ҲУҚУҚИ БАШАР. ҚАРИБ ТАМОМИ КИШВАРҲО АЗ ТАВСИЯҲОИ ОН ИСТИФОДА МЕБАРАНД
Дар таърихи инсоният санадҳои зиёди ҳифзкунандаву танзимкунандаи ҳуқуқи инсон, аз ҷумла қонунҳои Хаммурапӣ, Ману, Фуҳӣ, Эъломияи ҳуқуқи башари Куруши Кабир, қонунномаи Сосониён ва дигарон ҳамчун сарчашмаҳои гаронбаҳои таърихӣ - ҳуқуқӣ арзи вуҷуд доштанд.
Дар миёни ҳама асноди даврони бостон, ки ҷанбаҳои мухталифи ҳуқуқи инсонро таҳти танзим қарор медоданд, нақш ва мавқеи Эъломияи ҳуқуқи Куруши Кабир, ки дар қарни панҷи пеш аз милод, пас аз фатҳи Бобул содир карда буд, хеле боарзиш аст. Бесабаб нест, ки тибқи андешаи мутахассисон санади мазкур ба сифати нахустин Эъломияи ҳуқуқи башар эътироф шудааст.
Аз ҷанги дуюми ҷаҳон (солҳои 1939 - 1945) инсоният дарси сабақ омӯхта, ба хулосае омад, ки барои ҳифзи ҳуқуқ ва манфиати одамони кураи Замин созмоне таъсис дода шавад то инсониятро аз нестшавӣ ҳимоя намояд. Ҳамин тавр, 26 июни соли 1945 бо узвияти 50 давлати ҷаҳон Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид ба имзо расида, 24 октябри ҳамон сол расмият пайдо кард. Эъломияи умумии ҳуқуқи башар яке аз санадҳои байналмилалии меҳварии СММ маҳсуб ёфта, он бо Қатъномаи Маҷмаи умумии Ассамблеяи генералии СММ аз 10 декабри соли 1948 дар Париж қабул гардида, аз 30 модда иборат мебошад.
Дар Эъломияи умумии ҳуқуқи башар диққати асосӣ ба эътирофи шаъну шарафи шахс, доштани ҳуқуқҳои баробар, озодӣ, адолат ва сулҳ дар ҷаҳон равона гардида, ҷиҳати нақзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандон давлатҳои аъзоро ҳушдор дода, озодии сухан, виҷдон ва эътиқодро эътироф намудааст. Дар он зикр гардидааст, ки ҳуқуқҳои инсон бояд аз ҷониби давлатҳо ҳимоя шаванд ва онҳо аз зулму ситам ва муносибатҳои норавою ғайриинсонӣ эмин бошанд.
Бояд тазаккур дод, ки дар асоси Эъломия ду паймон барои аъзои СММ қабул гардид: Паймони байналхалқӣ дар бораи ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ ва Паймони байналхалқӣ дар бораи ҳуқуқҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ. Соли 1950 СММ қарор қабул кард, ки рӯзи қабули Эъломия ҳамчун Рӯзи ҳуқуқи инсон дониста шавад. Ҳар сол 10 декабр ҳамчун Рӯзи ҳуқуқи инсон ҷашн гирифта мешавад.
Дар Эъломия меъёрҳо ва қоидаҳое вуҷуд доранд, ки дигар давлатҳо онҳоро метавонанд дар қонунгузории худ истифода баранд. Тақрибан 90 Конститутсияи давлатҳои ҷаҳон пас аз соли 1948 аз тавcияи асосҳои ҳуқуқи инсони Эъломия истифода бурданд. Дар бистсолаи охир бисёре аз давлатҳо дар роҳи демократисозии ҷомеа дар конститутсияи худ ҳуқуқҳои инсонро мустаҳкам намудаанд. Мисол, дар моддаи 5 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар гардидааст: “Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он арзиши олӣ мебошад. Ҳаёт, қадр, номус ва дигар ҳуқуқу озодиҳои фитрии инсон дахлнопазиранд. Давлат ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро эътироф, риоя ва ҳифз менамояд”.
Дар моддаи 1 Эъломияи умумии ҳуқуқи башар қайд шудааст, ки тамоми одамон озод ва аз лиҳози шарафу ҳуқуқ бо ҳам баробар ба дунё меоянд. Онҳо соҳиби ақлу виҷдонанд ва бояд бо якдигар муносибати бародарона дошта бошанд.
Ҷамила АБДУЛХАЙРЗОДА,
корманди дастгоҳи суди шаҳри Душанбе
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 08.12.2017 №: 250 Мутолиа карданд: 2071
