туризм
САРАЗМ - МАРКАЗИ ТАМАДДУНИ ҶАҲОНӢ
Сарчашмаҳои таърихӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки бозёфтҳои маданияти қадимаи халқи тоҷик ба ҳазорсолаи чоруми то милод мансуб буда, аввалин шаҳрҳову нахустин давлатҳои таърихии мо дар ҳамин сарзамин ба вуҷуд омадаанд, ки намунаи беҳтаринашон шаҳраки қадимаи Саразм мебошад.
Эмомалӣ РАҲМОН
Саразм дар маркази водии Зарафшон ҷойгир буда, яке аз қадимтарин марказҳои тамаддуни фарҳанги ҷаҳонӣ ҳисобида мешавад. Дар асоси таҳлилҳои бостоншиносӣ ба хулоса омадан мумкин, ки чун Саразм маркази иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсию фарҳангӣ дар Осиёи Марказӣ ҳоло ёфт нашудааст.
Дар бораи таърихи Саразм аввалин бор олими бостоншинос Абдуллоҷон Исҳоқов дар асоси бозёфти сокини деҳаи Авазалии Ҷамоати деҳоти Чимқӯрғон (ҳоло Саразм) Ашӯралӣ Тайлонов маълумот медиҳад. Ашӯралӣ Тайлонов соли 1972 дар вақти сохтмони хонаи истиқоматӣ табареро пайдо карда, чаҳор сол дар хонааш нигоҳ медорад. Соли 1976 бозёфтро ба бостоншинос Абдуллоҷон Исҳоқов, ки дар шаҳри Панҷакенти қадим ҳафриёт мегузаронд, супурд. Аз ҳамон вақт Саразм мавриди омӯзиш қарор дорад.
Саразм димнаи шаҳри асри биринҷӣ (ҳазораи IV – II то милод) буда, 15 километр дуртар аз шаҳри Панҷакенти вилояти Суғд воқеъ аст. Масоҳаташ 90 – 100 гектар. То соли 1985 бостоншиносони тоҷик 4 бино ва 10 хандақи Саразмро ошкор намуданд. Масоҳати бинои аввал 180 метри мураббаъ буда, аз 7 хона иборат аст. Девори бино аз хишти хом сохта шудааст. Бинои дуюм 500 метри мураббаъ масоҳат дошта, 48 хонаро дар бар мегирад. Девораш похсагин. Масоҳати бинои сеюм 350 метри мураббаъ буда, 13 хона дорад.
Бинои сеюм барои омӯзиши таърихи санъати меъмории тоҷикон аҳамияти махсус дорад. Тарафҳои баробар, масоҳати якхела, рӯ ба рӯ ҷой гирифтани даромадгоҳҳо, се долони ба ҳам монанд шаҳодат медиҳанд, ки он аз рӯи нақшаи махсус сохта шудааст.
Деворҳои бино 35 – 75 сантиметр ғафсӣ доштаанд, ки осори онҳо то замони мо омада расидааст. Дар ҳавлӣ танӯру оташдон сохтаанд. Ҳавлиҳо барои партовҳо хандақ доранд, ки аз дохили онҳо асбоби рӯзгор ва осори фарҳангӣ ёфт шуданд. Бинои чаҳорум 18 хонаро дар бар мегирад. Аз ин қисмат ибодатгоҳ кашф гардид.
Аҳолии Саразм асосан бо деҳқонӣ, чорводорӣ, моҳигирӣ, шикор, косибӣ ва маъдангудозӣ (мис, тилло, қалъагӣ) машғул будаанд. Мис ва қалъагиро даромехта табар, корд, ханҷари дудама, пайкон, чангаки моҳигирӣ, дарафш, сӯзан месохтанд. Либоси саразмиён аз пашму пӯст буд. Кулолони Саразм коса, табақ, ҷом, пиёла, кӯза, хурма сохта, бо рангҳои сиёҳ, қирмизӣ, сурх, гулобӣ, зардча оро медоданд. Сокинони Саразм бо кишварҳои соҳили халиҷи Форс, бандарҳои Араб ва давлати Ҳинд робитаи тиҷоратӣ доштаанд.
Саразм ҳафриётгоҳи байналмилалист ва ин ҷо ғайри тоҷикон, фаронсавиҳо, испаниҳо, афғонҳо, ӯзбекҳо, русҳо, яҳудиҳо ва дигарон кор карда, дар омӯзиши шаҳри бостонӣ саҳм гузоштаанд.
Бостоншиносони фаронсавӣ таҳти роҳбарии Ролан Безенвал аз соли 1984 то ин дам мунтазам ба Саразм меоянд. Барои ҳафриёт ба онҳо бинои алоҳида ҷудо карда шудааст. Фаронсавиён 400 метри мураббаъ майдони бинои номбурдаро кушоданд. Бояд гуфт, ки бинои II мисли биноҳои дигари Саразм чор давраи биношавӣ дорад, ки ҳар яке аз рӯи олоти меҳнат аз якдигар фарқ мекунад. Ролан Безенвал дар рафти ҳафриёт бозёфтҳои зиёдеро дастрас намуд. Яке аз бозёфти назарраси вай ин осори хонаи истиқоматӣ мебошад, ки ба ибтидои санъати меъмории ниёгонамон рост меояд. Як муҳри қӯрғошимӣ ёфт шуд, ки дар муайян намудани робитаи иқтисодӣ ва тиҷоратии водии Зарафшон бо кишварҳои Шарқи Наздик аҳамияти махсусро дорост.
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ду маротиба (солҳои 2003 - 2005) ба Саразм ташриф оварда, ба корҳои таъмиру тармим эътибори махсус доданд.
Ҳукумати ҷумҳурӣ «Барномаи давлатии ҳифзи мероси таърихиву фарҳангӣ барои солҳои 2012-2020» - ро қабул карда, дар асоси он барои таъмиру барқарорсозӣ, корҳои бостоншиносӣ ва тарғиби мероси моддиву маънавии халқи тоҷик эътибори махсус медиҳад. Ҳоло дар кишвари мо зиёда аз 2900 ёдгории таърихӣ ва фарҳангӣ мавҷуд буда, яке аз онҳо Саразм мебошад ва бо пешниҳоди Сарвари давлат соли 2020 - ум 5500 - солагии ёдгории мазкур ҷашн гирифта мешавад.
Сафар ЭРКАЕВ,
дотсенти кафедраи археология ва этнографияи
халқи тоҷики факултети таърих ва ҳуқуқи ДДХ
ба номи Б. Ғафуров
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 2.08.2018 №: 152 Мутолиа карданд: 4397
