номаҳо
“ПАРНИКОВЫЙ ЭФФЕКТ”. ВОЖАЕ, КИ ДУРУСТ ТАРҶУМА НАШУДААСТ
Сабаби гармшавии ҳаворо ба омиле алоқаманд медонанд, ки онро ба забони русӣ “парниковый эффект” мегӯянд. Мутаассифона, ҳоло ҳамтои тоҷикии ин ибораистилоҳи русӣ дар забони тоҷикӣ ба шакли саҳеҳ сохта нашудааст.
Аз ин рӯ, зимни тавзеҳи ин падида ба сифати ҳамтои тоҷикии он ибораҳои “ҳодисаи буғхонаӣ”, “ҳодисаи гулхонаӣ”, “ҳодисаи гармхонаӣ” ва монанди инро истифода мекунанд. Дар луғатҳои мавҷудаи русӣ - тоҷикии соҳавӣ ин истилоҳ ва ҳамтои тоҷикии он ба назар намерасад. Бинобар ин, дар ин маврид ба вожаи русии “парник”, ки он дар луғати русӣ - тоҷикӣ ба маънии “гулхона”, “парвардахона” ва “гармхона” тарҷума шудааст, такя карда, олимон ва мутахассисон вожаи “парниковый” - ро “гулхонаӣ”, “гармхонаӣ” ва, баъзан, “буғхонаӣ” ифода карда истодаанд.
Ҳодисаи “парниковый эффект” бори нахуст дар шароити озмоишгоҳӣ (лабораторӣ) дар гармхона ё худ буғхона (теплица, парник) ошкор карда шуда буд. Муайян гардид, ки пардаи шишагӣ ва ё полиэтиленӣ, ки бо он сатҳи гармхона пӯшонда шудааст, шуоъҳои офтобиро озодона ба даруни гармхона мегузаронад, вале ба берунрафти гармӣ ва буғҳои оби дар ин маврид пайдошаванда имкон намедиҳад, ки дар натиҷа дар гармхона ҳарорат баланд гардида, намнокии ҳаво якбора меафзояд. Баъдан ҳамин гуна ҳодиса дар атмосфераи Замин низ мушоҳида гардид. Атмосфераи Замин низ ба монанди “парник” нурҳои Офтобро аз худ гузаронда, тобиши ҳароратӣ (яъне, гармӣ) - и Заминро нигоҳ медорад ва бо ҳамин ба захирашавӣ (ғуншавӣ) - и гармӣ дар сатҳи Замин мусоидат менамояд. Ин як ҳодисаи муқаррарӣ буда, барои ҳаёт дар сатҳи Замин муҳим мебошад. Азбаски ин ҳодиса ба ҳодисаи аввал монанд буд, онро “парниковый эффект атмосферы” ном гузоштанд, ки барои русзабонҳо фаҳмидани он шояд душворӣ пеш наорад. Вале бо забони тоҷикӣ ин ҳодисаро “ҳодисаи гулхонаӣ (ё буғхонаӣ, гармхонаӣ) - и атмосфера” тарҷума кардан аз нуқтаи назари илмӣ ва ҳам забонӣ чандон саҳеҳ наменамояд.
Солҳои охир дар натиҷаи фаъолияти саноатии инсон ба атмосфераи сатҳи Замин чангу ғубор ва миқдори зиёди газҳои карбон, метан, пайвастаҳои фторухлордор ва ғайра партофт мешаванд, ки дар натиҷа сатҳи Замин аз меъёри муқаррарӣ зиёдтар гарм шуда истодааст. Омехтаи ин чангу ғубор ва ин гуна газҳо ҳамчун пардаи полиэтиленӣ дар сатҳи Замин амал карда, имкон намедиҳад, ки гармии он пароканда шавад.
Ба назари мо, ҳамин аломати муҳими мафҳуми “парниковый эффект”, яъне “ғуншавии гармӣ” - ро ба назар гирифта, ба сифати ҳамтои тоҷикии ин истилоҳи русӣ пазируфтани истилоҳи “падидаи гармиғундоӣ” (ё “падидаи гармиғуншавӣ”) мувофиқи мақсад аст. Дар ин сурат газҳои табиати техникидоштаро, ки “парниковые газы” ном дошта, боиси зиёдтар шудани гармӣ дар сатҳи Замин гардида истодаанд, “газҳои гармиғундо” гуфтан мумкин аст.
Пирмаҳмад НУРОВ,
шаҳри Душанбе
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 23.08.2018 №: 167 Мутолиа карданд: 1221
