туризм
ҚАЛЪАИ КУМ. МАНЗАРЕ БАРОИ ШИНОХТИ ТАЪРИХИ МИЛЛАТ
Тоҷикистон. Ин кишвари афсонавию зебоманзар бо табиати нотакрор ва ёдгориҳои таърихии пурарзишаш кайҳо боз таваҷҷуҳи оламиёнро ба худ ҷалб намудааст. Ҳавои мусоид, кӯҳҳои сарбафалаккашида, обҳои равону пиряхҳои азим ва дар маҷмӯъ, табиати биҳиштосои он барои сайёҳону ҷаҳонгардон беҳтарин макони истироҳату фароғат ва маркази омӯзиши як қисми умдаи фарҳангу тамаддуни башар мебошад. Маҳз ба ҳамин хотир, яъне бо назардошти аҳамият ва имкониятҳои камназире, ки табиати нотакрори сарзамини мо дорад, аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2018 ҳамчун Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ эълон гардид. Ин иқдом баробари манфиатҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву маишӣ доштан, дорои арзиши муҳими таърихӣ мебошад. Мо дар заминаи ин ташаббус имконият дорем таърихи ғановатманди миллатро ба ҷаҳониён бештару беҳтар муаррифӣ намуда, собит созем, ки миллати тоҷик аз қадим дорои таърихи бой, фарҳангу тамаддуни оламгир, санъату ҳунар, низому тартиби давлатдорӣ ва урфу одатҳои инсондӯстона буданд.
Яке аз ин ёдгориҳои арзишманди таърихии мо Қалъаи Кум мебошад, ки бо номҳои Қалъаи Деваштич, Абаргар ва Муғ ҳам машҳур буда, дар деҳаи Куми ноҳияи Айнӣ, 30 километр дуртар аз маркази ноҳия, дар доманаи кӯҳҳо воқеъ аст.
Тибқи таҳқиқоти бостоншиносон А. Фрейман, А. Якубовский, В. Лившитс ва Ю. Яъқубов Қалъаи Кум ёдгории таърихии ниёгон ва макони будубоши суғдиёни қадим мебошад ва маҳз Деваштичи қаҳрамон солҳои мадид бар зидди арабҳо барои ҳимояи марзу буми кишвараш ҷангидааст ва аз ин рӯ, он бо номи Қалъаи Деваштич низ машҳур мебошад.
Қалъаи Кум дар болои теппае воқеъ буда, аз он тамоми атрофро чун кафи даст дидан мумкин аст. Аз ягон тараф ноаён ба қалъа наздик шудан имкон надорад. Зеро атрофи онро ҷариҳо ва чуқуриҳои касногузар иҳота кардаанд. Танҳо солҳои шастуми қарни гузашта аз шафати он, байни деҳаҳои Мадм ва Кум, роҳи мошингард сохта шуд. Сокинони деҳаи Кум нақл мекунанд, ки соли 1978 устод Сотим Улуғзода баъди тамошои харобаҳои қалъа ба ҳаяҷон омада, иброз доштаанд: “Деваштич беҳуда ин мавзеу ин деҳаро интихоб накардааст. Биҳишти таппа - тайёр, муҳимтар аз ҳама дастнорас, аз лиҳози стратегӣ бисёр мувофиқ. Деҳаи зебоманзар, ба ман маъқул шуд, албатта, боз меоем. Навбати оянда дар ин оташдон оташи суғдӣ афрӯхта, дар ин суфра базми аҷдодӣ мекунем”. Баъди як соли ин воқеа повести нави Сотим Улуғзода бо номи “Ривояти суғдӣ” ба нашр расид, ки барои сокинон беҳтарин армуғон маҳсуб мешавад.
Абдураҳмони Мустаҷир, нависанда, сайёҳ ва таҳқиқотчии маъруфи асри XIX, пас аз сафар ва боздид аз ин водӣ дар сафарномаи хеш бо номи “Рӯзномаи сафари Искандаркӯл” хотироти хешро дар бораи ин мавзеъ, машғулияти сокинон, иқлиму табиат, обу ҳавои форам ва ёдгориҳои таърихии он бисёр ҳам ҷолиб нақл кардааст: “...Ба ҷое расидем, ки он мавзеъро Кум мегуфтаанд. Дидем, ки ҷои файзосори хуб, булбулҳо дар хониш. Қишлоқи он мавзеъро, ки ба даруни сой мебошад, онро аз ҷиҳати танг будан Кум ном ниҳодаанд. Кум гуфта араб тангро мегӯяд. Мардуми он мавзеъ миқдори шаст хонавор мебарояд. Деҳқонии онҳо бурчоқ, боқила, гандум, ҷав ва зағир. Дарахти чаҳормағз ҳам дорад...
Дар мавзеи мазкур қӯрғони куҳнае аз қадим мондагӣ аст. Номи онро Муғ мегуфтаанд. Бинои он ва фатароти онро касе ёд надоштааст. Аммо мӯйсафедон мегӯянд, ки дар айёми қадим Муғ ном кофире дар он мавзеъ қӯрғон андохта будааст. Аз ин ҷиҳат Муғ мегӯянд...”.
Боиси тазаккур аст, ки ҳарчанд Қалъаи Кум мавриди таваҷҷуҳи сайёҳони дохиливу хориҷӣ қарор дошта бошад ҳам, мутаассифона, бо сабаби набудани инфрасохтори зарурӣ шумораи ками онҳо ба ин ҷо ташриф меоранд. Бинобар ин, зарур аст, ки аз ҷониби масъулони ноҳия бо ҷалби соҳибкорони маҳаллӣ дар деҳаҳои наздик барои сайёҳон меҳмонхонаву бошишгоҳҳои хурд ва марказҳои хизматрасонӣ бунёд карда шаванд.
Масъалаи дигар таъмирталаб будани роҳ мебошад. Роҳи мошингард то деҳаи Кум, ки 7 километрро ташкил медиҳад, кайҳо боз харобу валангор гаштааст. Агар ин роҳ таъмир гардад, мушкилоти сайёҳон ба маротиб осон шуда, шумораи бинандагони ин ёдгории таърихӣ сол ба сол бештар хоҳад гашт.
Ҳифзи ин ёдгорӣ аз офатҳои табиӣ аз масъалаҳои муҳим ба ҳисоб меравад ва дар ин ҷода масъулонро бояд чораҳои бетаъхир андешанд.
Дар воқеъ, дар тамоми минтақаҳои кишвар чунин ёдгориҳо хеле зиёданд, ки аксари онҳо дорои таърихи чандҳазорсола буда, ҳамчун гавҳараки чашм эҳтиёт намудан ва ба наслҳои оянда бегазанд расондани онҳо на танҳо вазифаи сохторҳои марбута, балки қарзи шаҳрвандии ҳар як сокини кишвар аст.
Бахтовар КАРИМ,
“Ҷумҳурият”
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 05.09.2018 №: 175 Мутолиа карданд: 1447
