фарҳанг
ЭЪЛОМИЯИ КУРУШИ КАБИР. САРЧАШМАИ ҲУҚУҚУ ОЗОДИҲОИ ИНСОН
Куруши Кабир яке аз бузургтарин шахсиятҳои таърихи аҳди қадим ва бунёдгузори тамаддуни давлатдории комилан нав буда, ҳазорсолаҳо чун шоҳаншоҳи одил, сиёсатмадори зираку тезҳуш, пуштибони адолату ростӣ, кафили ҳуқуқу озидиҳо ва ҳомии кешу оини сокинони қаламраваш шуҳрат ёфтааст. Мутобиқи маълумоти Ҳеродот, ӯ аз ҷумлаи машҳуртарин намояндаи сулолаи Ҳахоманишиён буда, нахустин империяи паҳновари ҷаҳониро бунёд гузоштааст, ки дар ҳудуди 24 сатрапии (вилоят) он намояндагони зиёда аз 50 забону 70 халқиятҳои гуногуни Осиёи Хурд ва Шарқи Наздик зиндагӣ мекарданд.
“Эъломияи Куруши Кабир оид ба озодии виҷдон” соли 539 пеш аз милод аз ҷониби Куруш ба тасвиб расида буд. Ин санад яке аз бузургтарин ислоҳоти иҷтимоӣ ва Эъломияи таърихии ӯст, ки дар шакли паём ба сокинони гуногунзабону гуногунмазҳаби қаламрави паҳоновараш ирсол намуда буд.
Ин Эъломия, ки аз 39 банд иборат аст, ҳангоми ҳафриёти харобаҳои Тахти Ҷамшед ёфт шуда, аз ҷониби олимони ҳуқуқшиноси ҷаҳон ҳамчун нахустин Эъломияи ҳуқуқи башар дар ҷаҳон эътироф гардидааст. Ва яке аз нусхаҳои он дар Осорхони Британия дар Қонун бо номи «Устувони Куруш» маҳфуз аст. Маншур ё Эъломияи Куруши Кабир ба забони қадимаи эломӣ навишта шудааст.
Ба қавли файласуфи олмонӣ - Фридрих Гегел дар китоби «Фалсафаи таърих» низоми давлатдории мутамаддин ва, умуман, таърихи тамаддуни умумибашарӣ маҳз аз таърихи пурҷозибаи порсҳо ва оини давлатдории Куруши Кабир ибтидо меёбад. Хушбахтона, нависандаи хушсалиқа ва боистеъдод Бароти Абдураҳмон романи нави ҷолибу шавқовареро бо номи «Куруши Кабир - шоҳаншоҳи тамаддунофар» соли 2006 интишор намуд, ки сарнавишти ибратомӯз, талошу пайкорҳои давлатсозӣ ва муттаҳидгардонии ақвоми парокандаи ориёӣ баҳои баланду холисонаи Гегелро бо даҳҳо асноду далелҳои таърихӣ асоснок намудааст.
Ҳангоме ки Куруши Кабир ба арсаи сиёсат ва давлатдорӣ қадамҳои нахустинашро ниҳод, сарзамини паҳновари Осиёи Хурд ва Шарқи Наздик миёни чаҳор давлати тавоно ва абарқудрати замон – Мод, Бобул, Лидия ва Миср тақсим шуда, дар минтақаи Осиёи Марказӣ давлатҳои нисбатан хурди Бохтар, Суғд, Хоразм ва Порт амал мекард.
«Эъломияи Куруши Кабир оид ба озодии виҷдон» - ро бе ягон шубҳа метавон сарчашмаи муҳими ҳуқуқ ва озодиҳои инсон, сарчашмаи «Эъломияи умумии ҳуқуқи башар», ки аз ҷониби СММ 10 декабри соли 1948 қабул шудааст, ҳисобид.
Ҷаҳонгир МАҲКАМОВ, донишҷӯи ДДХ ба номи академик Бобоҷон Ғафуров
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 03.12.2018 №: 237 Мутолиа карданд: 6914
