иқтисод
ПАХТА. МУАММОИ КАМҲОСИЛИРО КӢ ҲАЛ МЕКУНАД?
Мавсими нави кишти пунбадона дар ҷумҳурӣ вусъат мегирад. Тибқи иттилои Вазорати кишоварзӣ, имсол майдони кишт дар ҷумҳурӣ ба 190 ҳазор гектар мерасад. Тавре мутахассисон иброз медоранд, барои таъмини фаровонҳосилӣ аз давраи кишт сар карда, то ғундоштани пахта ба қоидаҳои агротехникии парвариши зироат эътибори ҷиддӣ додан зарур аст. Мутаассифона, тайи солҳои охир ба ин ҷиҳати масъала таваҷҷуҳ кам гаштааст, ки сабаби пастшавии ҳосил арзёбӣ мешавад.
Яке аз омилҳои асосие, ки барои рӯёндани ҳосили баланд мусоидат мекунад, интихоби тухмии хушсифат аст. Аммо деҳқононро набудани тухмии навъи маҳаллӣ ба ташвиш овардааст. Ба гуфтаи барзгарони ноҳияҳои Шаҳритузу Қубодиён ва Носири Хусрав, тухмии пахтае, ки парвариш менамоянд, ба иқлими маҳал тобовар нест. Дарёфти тухмии ба обу ҳаво созгор бошад, душвор аст. Ин на танҳо проблемаи як минтақа, балки тамоми манотиқи пахтакори ҷумҳурӣ арзёбӣ мегардад.
Ба андешаи коршиносон, ҳар чи зудтар таъсис додани хоҷагиҳои ватании тухмипарвар метавонад роҳи ҳалли мушкил бошад. Ходими калони илмии филиали Институти зироаткорӣ дар вилояти Суғд Ином Қобилбеков дар робита ба ин масъала чунин гуфт:
- Барои мисол, дар ноҳияи Зафаробод хоҷагиҳои деҳқонии «Деҳкат», «Тиллои сафед», «Лутфулло» тухмии навъҳои маҳаллии «Исфисор», «Хуҷанд – 67» ва «Тезпур» кошта, ғунучинро барвақт шурӯъ менамоянд ва нисбат ба дигар хоҷагиҳо 10 – 15 - сентнерӣ зиёд ҳосил мегиранд. Аммо хоҷагиҳои дигар ҳосилро то фарорасии зимистон ҷамъ меоранд ва ҳосилнокиашон нисбатан камтар аст. Аз ин рӯ, ба андешаи ман, шарти асосии баланд бардоштани ҳосилнокӣ рӯй овардан ба тухмии навъи маҳаллист, зеро ҳатто тухмии аълосифати хориҷӣ баробари тухмии ватанӣ ҳосил дода наметавонад.
Таҷрибадорони соҳа аз он нигаронанд, ки солҳои охир бе дору кардани пунба коштани он ба ҳукми анъана даромадааст ва ин аз нуқтаи назари илмӣ тамоман норавост. Бояд хоҷагиҳои тухмипарвар ба ин масъала аҳамияти аввалиндараҷа дода, аз моҳи феврал тухмиро дору кунанд. Ин тадбир пахтаро аз касалиҳо эмин дошта, муқовимати онро бар зидди ҳашароти зараррасон устувор мегардонад. Аммо деҳқонон мегӯянд, ки ба доруворӣ дастрасӣ надоранд.
Ноиби президенти Академияи илмҳои кишоварзӣ Саидҷамол Саидзода заҳролуд кардани тухмиро яке аз омилҳои таъмини ҳосили баланди пахта арзёбӣ намуда, далели камии доруро рад намуд. Ба таъкиди ӯ, ин навъи дору дар мағозаҳои фурӯши заҳрхимикатҳо фаровон асту бояд хоҷагидорон ин корро сомон диҳанд.
Ба гуфтаи С. Саидзода, барои таъмини фаровонҳосилӣ ҳангоми кишт бояд намӣ дар хок таъмин бошад ва дар чуқурии 10 – 12 сантиметр ҳарорат 12 – 14 дараҷаро ташкил диҳад. Баъдан ягонакунӣ низ эътибори ҷиддиро тақозо менамояд.
- Мутаассифона, деҳқонон меъёри зичиро риоя намекунанд. Бояд ба он диққат диҳем, ки ниҳолҳо яксара сабзанд ва шумораи лозимии ниҳолҳоро дар як гектар таъмин намоем. 1 – 2 барги тухмпалагӣ, ки пайдо шуд, ба коркарди байни қаторҳо, яъне ягонакунӣ оғоз кардан лозим аст. Дар як метр бояд 10 бутта боқӣ монад. Вале аксари деҳқонон дар ҳамин вақт ба хатоӣ роҳ дода, ба ҷои 10 бутта 5 бутта мемонанд. Ин таҷрибаи солҳои пеш аст, ки буттаҳо шохарониҳои беҳудуд доштанд. Тухмиҳои ҳозира, аз ҷумла навъҳои «Хуҷанд 76» «Дӯстӣ – ИЗ», «Эрон – 1» «МН», «Шарора» навъҳое ҳастанд, ки шохаҳои ҳаҷман (қиёсан) кам доранд. Барои муқоиса аз 10 бутта 7 – 8 ва аз 5 – тоаш 3 – 4 бутта боқӣ мемонад. Ва агар 10 бутта 2 – граммӣ ҳосил диҳад, аз як гектар 25 сентнер зари сафед ба даст меояд. Барои ҳамин, риояи меъёри зичии пахта муҳим аст. Дар баробари ин, обмонии зироат қоидаҳои хоси худро дорост. Замини кишт бояд 65 – 70 дарсад намнок бошад.
Чуноне коршиносон иброз медоранд, нигоҳубини пахта нозукиҳои худро дошта, мутаассифона, қоидаҳои агротехникии парвариш аз ҷониби деҳқонон на ҳамеша риоя мегарданд. Аз ин лиҳоз, онҳо тавассути марказҳои машваратӣ дар шаҳру навоҳии кишвар то масвими ҷамъоварии зироат ташкили вохӯрии мутахассисонро бо деҳқонон саривақтӣ мешуморанд.
Меҳрангез ҚОДИРОВА, «Ҷумҳурият»
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 14.04.2020 №: 73 Мутолиа карданд: 805
