фарҳанг
ЧАКАН - УНСУРИ ҲУВИЯТСОЗ
Тарроҳони замони истиқлол, бавижа чандин ҷавони корозмудаи тоҷик арзишҳои миллии бонувони моро амиқан омӯхта, пас аз ҷустуҷӯҳо ба он навгонӣ ворид карданд. Аз ҷумла, либосҳои миллиро ба тарҳу намои замонавӣ муаррифӣ карда, шавқу завқи хонумҳоро ба чакану атласу адрас афзуданд.
Ҳукумати кишвар низ ба либоси миллӣ, ки унсури муҳими худшиносиву давлатдории миллист, пайваста таваҷҷуҳ зоҳир намуда, ниҳоят ба ҳадаф расид. Зеро ЮНЕСКО баъд аз атлас чаканро ба Феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддии башарӣ шомил кард.
Чакан ҳунари хеле қадимии мардуми тоҷик аст. Он навъе аз кашидадӯзист, ки дар Кӯлоб ва навоҳии наздики он паҳн гардидааст. Аксаран кашидадӯзон болои шоҳии сафед, сурх, зард, сабз, сатини сурх ва сафед бо риштаҳои рангин гулдӯзӣ мекунанд.
Дар ибтидо дар рӯи чӯб, устухон, маъдан, чарм, сангҳои қиматбаҳо ва зарфҳои филизӣ бо дирафшҳои махсус нақшҳои гуногунгул, барг, Офтоб, Моҳтоб, ситора ва монанди ин офарида мешуданд, ки он баъдтар чакан ном гирифт. Истилоҳи «чакан» дар забонҳои славянӣ низ дучор меояд. Масалан, «чеканка», «чеканит» - маънои нақш партофтан дар болои филизот, чӯбро дорад.
Бино ба сарчашмаҳо, иттилои муҳим оид ба гулдӯзӣ дар «Авасто», «Шоҳнома», осори Ҷайҳонӣ, Табарӣ, Муқаддасӣ, Мирхонд, Хондамир, Балхӣ, Восифӣ, Дониш ва дигарон мавҷуд аст. Яъне, чакан як гулдӯзии одӣ нест ва пайдоиши он ба ҳазораи II пеш аз мелод рост меояд. Намунаҳои онро бостоншиносон аз шаҳрҳои қадимаи тоҷикнишин аз қабили Саразм, Дарбанд, Балх, Нисо, Марв, Суғд, Бохтар, Бухоро, Хоразм, Варахша, Хуҷанд, расмҳои Тахти Ҷамшед, Намозгоҳ, Тупроққалъа, Балаликтеппа ва Панҷакенти Қадим пайдо кардаанд.
Аз ин бармеояд, ки дар нақшу нигори ин гулдӯзӣ таърихи ҳазорсолаи мардуми тоҷик таҷассум ёфтааст.
Мо аз матлаби таърихнигору адабиётшинос Зафар Мирзоён, ки дар рӯзномаи «Ҷумҳурият» интишор ёфта буд, зиёд баҳра бурдем. Яке аз сабабҳои иншои ин матлаб маълумоти ҷадиди он мақола буд.
Баъд аз қарори ЮНЕСКО тарроҳи маъруф Хуршед Сатторов, ки дар тарғиб ва муосиргардонии чакан саҳм дорад, шаби мӯд гузаронд. Мо онро тавассути Интернет тамошо карда, дар ҳайрат шудем, ки то кадом андоза чакан метавонанд ба навъҳову ороишоти аҷиб тақсим шавад.
Нақши себарга дар чакандӯзӣ мавқеи асосӣ дорад. Бо чунин нақш шероза, поҷома ва остинро ороиш медиҳанд. Ҳар нақши болои матоъ ном дорад: косагул, аштак, гули анор, барги бед (маҷнунбед), бодомак (бодомча), ислимӣ, каҷак, лола, райҳон, тоҷихурӯс, булбул, думи товус, морпечон, моҳу ситора, пойи гунҷишк ва ғайра.
Ҳоло дар ЮНЕСКО 20 нусха аз чаканҳои дӯхтаи Хуршед ва ҳампешагонаш барои намоиш гузошта шудааст. Яъне, имрӯз чакан ба мӯд ворид шуда, ороишу махсусиятҳои он дар либоси арӯсӣ, куртаҳои идона, тоқии мардона истифода мешаванд.
Лолабегим ИСОБОЕВА, омӯзгори МТМУ № 89, ноҳияи Сино
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 30.12.2020 №: 250 - 251 Мутолиа карданд: 494
