Дар деҳоти Саричашмаи ноҳияи Шамсиддин Шоҳин дар деҳаи хушманзараи Баҳорак мақбараи бостоние мавҷуд аст, ки онро ба асрҳои VIII - IX милодӣ нисбат медиҳанд. Ин ёдгории таърихӣ бо номи мақбараи Шайх Ёрмуҳаммади Валӣ ё бо ибораи Пири Баҳорак маълуму машҳур буда,  ҳамасола мардумони зиёд ба зиёрати ин бузургвор шарафёб мегарданд. Иморати оромгоҳ ба замони давлатдории Сомониён рост меояд. Мақбара аз хишти пухта сохта шуда, гачкорӣ шудааст ва паҳноии деворҳояш зиёда аз 1 метр мебошад. Дар сохтмони оромгоҳ чӯб истифода нашудааст. Сақф ва равоқи хонаҳо бо маҳорати хос ба шакли доиравӣ бо хишт пӯшонда ва деворҳо бо мисраъҳои шеърӣ бо хати арабиасоси тоҷикӣ нақшбандӣ шудаанд.Аз ин навиштаҳо дубайтиеро намуна меорем:

Қасри олим, ки буд маркази дин,

Кард ӯ моро бо илм  қарин.

 

Аз байтҳо маълум мешавад, ки Шайх Ёрмуҳаммади Валӣ олиму донишманд ҳам будааст. Иморати оромгоҳ дар наздикии дарёи Панҷ дар сарҳади Тоҷикистон бо Афғонистон ҷойгир аст. Мақбара 2 даромадгоҳ дошта, аз 2 даҳлез ва аз 6 ҳуҷра иборат мебошад. Айёми зиндагонии ин бузургворро мардуми маҳаллӣ ба давраи зиндагонии паёмбарамон ҳазрати Муҳаммад (с) нисбат медиҳанд. Аммо, мутаассифона, то ба имрӯз ягон ҳуҷҷат ё осори хаттие аз ин оромгоҳи олим намондааст, чунки соли 1988 - ум бостоншиносони рус дар ин мақбара ковишҳои археологӣ мебурданд ва чи мероси моддӣ ва хаттие, ки бозёфт намуданд, бо худ бурдаанд. Дар ҳуҷраи марказии оромгоҳ бузургвор бо писараш мадфун аст. Дар атрофи мақбара сангҳои ранга гузошта шудаанд. Аз нигоҳи мантиқӣ, дар ҳақиқат ин бузургворон шахсиятҳои тасодуфӣ набуда, тӯли садсолаҳо аз эътиқоду ҳурмати омма бархӯрдор буда, то ба имрӯз турбату оромгоҳи онҳо ҳифз ва қадр мешаванд. Гуфтан ба маврид аст, ки дар минтақаи Кӯлоб оромгоҳи Пири Баҳорак мероси таърихии  ободу аз ҳисоби ҳаҷми иморат калонтарин ва аз нигоҳи сол қадимӣ буда, тахминан 1100 – 1200 сол дорад ва то ба имрӯз ба мо мерос мондааст. Вале алҳол ёдгории таърихӣ аз мадди назарҳо дур монда, ба гӯшаи фаромӯшӣ супурда шудааст ва, мутаассифона, таъмирро надидааст. Таъмири ҷории мақбара дар даврони шӯравӣ сурат гирифта буд. Айни замон боми яке аз ҳуҷраҳои оромгоҳ дар ҳолати садамавӣ қарор дошта, айёми боронгариҳо ба дохили бино об мерезад. Ба қавли мардуми маҳаллӣ, ёдгории таърихӣ  ҳатто дар шуъбаи ёдгориҳои таърихии Вазорати фарҳанги кишвар ба қайд гирифта нашудааст. Вақти он расидааст, ки Вазорати фарҳанг гурӯҳи кориро иборат аз таърихнигорону бостоншиносон барои омӯзиши амиқи ин зиёратгоҳ бифиристад, то бошад, ки чароғи маърифати дигаре дар ҷануби Тоҷикистон, амсоли Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, фурӯзон гардад.

Офтоби пурнуранд анбиё,

Офтоб аз нурашон гирад зиё.

 

Дилшод АЪЗАМОВ,

корманди илмии Мамнӯъгоҳи 

давлатии табиии Даштиҷум