Методикаи инкишофи нутқ фанест, ки дар он омӯзгор роҳи дурусти нутқ ва маҳорати сухан гуфтанро ба хонандагон меомӯзонад. Аслан, дарсҳои нутқи мураттаб аз солҳои 70-уми асри XX дар барномаи таълимии синфҳои 4 - 8 ворид шуда, мақсад аз ташкили чунин дарсҳо, дар хонандагон такмил додани маҳорату малакаи суханронӣ мебошад.

Таълими грамматика, имло, аломатҳои китобатӣ, оҳанги талаффуз, услуби сухан ва роҳҳои инкишоф додани нутқи хонандагон дар раванди омӯзиш хеле муҳим мебошад. Аммо агар омӯзгор ин дастурҳоро худ аз бар нанамояду надонад, дар таълими ин фанни барои хонанда муҳим муваффақ намегардад 

Кӯдак ба мактаб гӯё «сухангӯ» меояд, вале ин барои ифода кардани донишҳои гирифтааш нокифоя мебошад. Вай ҳанӯз маҳорати зебо баён кардани фикри худро надорад ва таассуроташро дар бораи табиат, атроф пурра баён карда наметавонад. Инкишоф додани нутқ ва фикронии бачагони синни мактабӣ аз мақсадҳои асосии ин машғулиятҳо мебошад. Ҳар қадар хонанда андешаҳояшро пурмазмун, фаҳмо ва пайдарҳам баён карда тавонад, ҳамон андоза ҷаҳонбиниаш васеъ мешавад. 

Аз рӯйи мушоҳидаҳо ҳоло нутқи хонандагон ва костагии фонди луғавиашон боиси нигаронӣ мебошад. Ба андешаи мо сабаби ин мутолиа накардани китоби бадеӣ ва огоҳ набудан аз васоити ахбори омма мебошад. Ин дар ҳолест, ки танҳо дар сурати китоби бадеӣ хондан дарси инкишофи нутқи мураттаб барои бомаърифату бофарҳанг ва озод баён намудани фикри хонандагон кумак менамояд. Аммо ҷойи таассуф аст, ки ҳоло ба ин масъала ҳам омӯзгорон ва ҳам волидон камтар таваҷҷуҳ менамоянд. Ҳол он ки ҳатто дар Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” малакаи бурро ва бенуқс сухан гуфтан аз шартҳои асосии озмун маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, бояд омӯзгорон дар дарсҳои мазкур мавзуъҳоеро интихоб намоянд, ки ба фаъолияти касбию ҳунарии одамон, тасвири воқеаву ҳодисаҳои табиат алоқаманд бошанд. Хуб мешавад агар дар ҷараёни дарс хонандагон андешаҳои хешро доир ба мавзуъ ба тарзи шифоҳӣ ва хаттӣ баён намоянд. Масалан, бо методи проблемавӣ. Ин метод хусусияти муайян намудани проблема дар мавзуъ, гузоштани саволҳои мантиқӣ ва ҳалли проблемаи гузошташударо талаб менамояд. Дар чунин дарсҳо омӯзгор муҳити мураккабро бояд созмон бидиҳад. Ин ба хонандагон имкон медиҳад, ки нисбати мавзуъ эҷодкорона муносибат намуда, мустақилона фикр намоянд ва фикрашонро озодона баён созанд. Дарси инкишофи нутқ бояд табодули афкор бошад ва мубоҳисаҳое, ки созмон дода мешаванд, муносибати фардӣ, дониш ва маҳорату малакаи хонандагонро зиёд намоянд. Ба инобат гирифтани вақт барои ибрози андеша, илова ва такмили андешаҳо, ба хонанда додани имкон барои ташаббус ва қобилияти эҷодкорӣ бояд ҳатман ба назар гирифта шавад. 

Мақсаду вазифа ва ҳадафи асосии таълими дарси инкишофи нутқ ин аст, ки хонанда, пеш аз ҳама, донишу малакаи худро инкишоф диҳад, имло ва меъёри забони адабӣ, ҷумлаороиву муфассалбаёниро бештар аз худ намояд. 

 

Мухлиса МАДУМАРОВА, 

омӯзгори Гимназияи № 1 

барои хонандагони 

болаёқати шаҳри Душанбе