Забон шоҳиди ягонае дар таърих мебошад, ки тамоми шебу фарозҳои тайнамудаи миллатро дар худ сабт мекунад. Ҳамин аст, ки метавон дар ҳар таъбир, ҳар калима ва ҳар ҳарфу овози забон садои боландагӣ ва ё афсурдагии миллатро аз гардиши айёму чархиши гардун пайдо намуд ва овози пурдарду пурнишоти таърихии соҳибзабононро шунид. 

Ин нукта дар забони тоҷикӣ ба таври вижа исбот менамояд, ки он дар дарозои таърихи ин миллат, чи дар давлатсозиву давлатдорӣ ва чи дар бедавлативу зери юғи истисморгарон қарор доштан, ҳамеша ҳамдаму ҳамнафаси ӯ будааст. Ба қавли шоир:

Оҷ гум карду забонро гум накард, 

Тоҷ гум карду забонро гум накард, 

Тахт гум карду забонро гум накард, 

Рахт гум карду забонро гум накард, 

Бахт гум карду забонро гум накард.

 

Воқеан, дар тули ҳазорсолаи гузашта, баъд аз давлатдории Сомониён агарчи тоҷик давлатдории комилу сутудание надоштааст, вале давлатдорони ғайритоҷик ҳеҷ вақт аз ин забон бениёз набудаанд ва ҳамеша аз он ҳамчун забони дарбору коргузорӣ истифода менамудаанд. Ба таъбири дигар, забони тоҷикӣ дар тули чандин аср ба унвони забони дувуми мардуми мусалмон, чи дар таълифу тасниф ва чи дар таълиму тарбия, барои давлатдориҳои дар заминаи Давлати Сомониён бамиёномада забони расмии коргузорӣ будаву муносибат ба омӯхтану аз худ кардани он ба мисли забони арабии асрҳои миёна ва забонҳои машҳури кунунии ҷаҳон, чун англисиву русӣ ва чинӣ буд.

Бо ин ҳама сарфарозиҳову минбарншиниҳо забони тоҷикӣ дар дарозои таърих ранҷ мебурд, чаро ки соҳибонаш дар ранҷу ситам буданд. Бешак, боландагии забон ба боландагии миллат бастагӣ дораду руинтанӣ ва ё рахнапазирии миллат ба қавишавию заъфи забон сабаб мегардад. Бо ин мизон метавон гуфт, ки забони тоҷикӣ дар замони соҳибистиқлолӣ ба мисли ин миллат давраи тиллоии худро ба сар мебарад, зеро он ҳеҷ гоҳ, ҳатто дар замони Сомониён, ки баъд аз ду – се асри сукути таърихии забони тоҷикӣ замони эҳёву ташаккули мондагорсозаш ба шумор меравад, ба мисли имрӯз мавриди таваҷҷуҳу ғамхории сарваре қарор нагирифта буд. Кофист, дар ин ҷо аз китоби «Забони миллат – ҳастии миллат»-и Пешвои муаззами миллат ёдовар шавем, ки дар тасвири таърихи тайнамудаи ин забон ва шинохти он бузургтарин шоҳкор ба шумор меравад ва дар баробари «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров бояд китоби рӯйимизии ҳар тоҷику тоҷикистонӣ бошад.

Ҳамзамон бо ин, таъкидҳои Пешвои муаззами миллат дар мавриди омӯхтани забонҳои хориҷӣ, дар баробари тавсеаи ҷаҳонбиниву боло бурдани худшиносии миллии фард, боз ба хотири таҳкими пояҳои забони тоҷикӣ  ва нигаҳдориву посдории арзишҳои дигари миллӣ дар муқобили тӯфонҳои сохтаи ҷаҳонишавӣ мебошад. Ба ин маъно, ки донистани забонҳои дар сатҳи байналмилал эътирофшуда, бавижа донистани забонҳои русию англисӣ, ба мо мусоидат менамояд, ки аз рози бозиҳои духӯраи ҷаҳонӣ то ҷойе огоҳ шавему фирефтаи ҳар «гандумнамои ҷавфурӯш»-у «гӯсфанднамои гургмизоҷ» нагардем. Илова бар ин, тарҷумаи ҳар маълумоте, аз хурдтарин хабар то бузургтарин асар, аз тоҷикӣ ба забонҳои дигар муассиртарин равише дар мондагорсозии арзишҳои миллӣ мебошад, зеро ҳар қадар доираи шинохт аз арзишҳо тавсеа ёбад, ҳамон қадар умри забону соҳибони забон дарозтару ҷовидонтар мегардад. 

 

К. ИСМОНОВ,  дотсенти ДМТ