илм
ҚАЛБИ САРШОР АЗ МЕҲРИ ВАТАН
Оспанова Нарима Каженовна 14 апрели соли 1951 дар аули Тисайи вилояти Семипалатински Ҷумҳурии Қазоқистон чашм ба олами ҳастӣ кушодааст. Падараш Оспанов Кажен Гумарович зоотехник буд ва ба ҳайси директори совхоз кор мекард. Ҳангоми дар синфи сеюм хондани Нарима оилаашон ба шаҳраки Дегерес мекӯчад. Табиати зебои кӯҳсори ин ҷо, манзараҳои аҷоиби кӯҳистон ва табиати зинда ӯро мафтуни худ мекунад. Шояд ҳамин буд, ки орзуи геолог шудан дар қалбаш маскан мегирад.
Нарима Оспанова соли 1970 Техникуми геологии Семипалатинскро бомуваффақият хатм намуда, дар кони фосфоритҳои комбинати кимиёвии куҳӣ Карату ба кор оғоз мекунад.
Баъдтар ба Донишгоҳи давлатии Тошканд дохил шуда, онро бо тахассуси ба нақшагирии геологӣ, ҷустуҷӯйӣ ва иктишофи канданиҳои фоиданок хатм менамояд. Соли 1976 таҷрибаи пурраи геологиро дар конҳои Тоҷикистон гузарондааст.
Аъзои Шӯрои илмии донишгоҳ маҳорати баланди Нарима Оспановаро ба назар гирифта, ӯро барои таҳсил ба аспирантура тавсия медиҳанд. Солҳои 1978 то 1981 таҳсилро дар шуъбаи рӯзонаи аспирантураи институти геологияи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон давом дода, соли 1981 дар ҳамин институт ба ҳайси ходими хурди илмӣ ба фаъолият оғоз мекунад.
Оспанова рисолаи номзадиашро дар мавзӯи «Гелиолитоидҳои ордовик ва силури Тоҷикистони Марказӣ ва аҳамияти стратиграфии онҳо» ҳимоя намуда, сазовори унвони номзади илмҳои геология ва минералогия мегардад. Вай дар вазифаи ходими пешбари илмӣ фаъолият карда, аз соли 1990 то 1993 дар докторантураи Институти геологияи Академияи илмҳо таҳсил менамояд. Пас аз хатми он ба вазифаи ходими калони илмӣ таъйин шуда, баъдтар ба вазифаи ходими пешбари илмии Институти геология гузаронда мешавад. 10 октябри соли 2013 дар Институти геология ва геохимияи нафтугази ба номи академик А. Трофимуки шаҳри Новосибирск дар мавзӯи «Гелиолитидҳои қадимтарин: морфология, таҳаввулот ва аҳамияти биостратиграфӣ (дар мисоли Ҷануби Тиёншон)» рисолаи докторӣ ҳимоя намуда, соли 2014 соҳиби унвони доктори илмҳои геология ва минералогия гардид.
Нарима Оспанова яке аз олимони машҳур ва ягона мутахассис дар соҳаи омӯзиши марҷонҳо дар Тоҷикистон аст. Вай чандин маротиба барои ҷамъоварии маводи палеонтологӣ таҳқиқот гузаронда, ба комёбиҳои назаррас сазовор гардидааст. Дар чор симпозиуми умумииттиҳодӣ оид ба марҷонҳо ва ёздаҳ сессияи ҷамъиятии палеонтологҳои назди Академияи илмҳои Русия, ҳафт симпозиуми ҷаҳонӣ оид ба книдарияҳои масомадор бо маърӯзаҳои илмӣ баромад кардааст.
Ба ғайр аз чорабиниҳои илмии институт Н. Оспанова дар чор мактаби умумииттиҳодӣ оид ба марҷонҳои силур, чор симпозиуми умумииттиҳодӣ оид ба марҷонҳо, ду симпозиуми ҷаҳонӣ оид ба книдарияҳои масомадор конфронси байналмилалии “Global Alignments of Lower Devonian Carbonate and Clastic Sequences” ва конфронси байналмилалӣ бахшида ба 70 - солагии Институти геологияи Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Қирғизистон ширкат варзидааст. Маводи зиёди ҷамъовардаи ӯ оид ба Тоҷикистон дар мақолаҳо, якчанд ҳисоботи илмӣ ва рисолаи докториаш инъикоси худро ёфтаанд.
Ӯ дар рушди илми ватанӣ ва мустаҳкам намудани нуфузи илмии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ саҳми калон дорад. Корҳои илмии Н. Оспанова дар 14 мамлакати ҷаҳон, аз ҷумла, Австралия, Австрия, Лаҳистон, Олмон, Нидерланд, Белгия, Русия ва ИМА нашр гардидаанд. Айни замон ӯ барои иштирок дар симпозиуми навбатии байналмилалӣ, ки моҳи феврали соли 2015 дар Шоҳигарии Уммон мегузарад, даъватномаи махсус гирифтааст.
Корҳои Нарима Оспанова аҳамияти илмӣ ва амалии муҳим доранд. Худи ӯ шахсан ду зерсинфи коралҳо, 8 синфи нав, 23 қабилаи нав ва 30 намуди нави гелиолитидҳои давраи ордовик ва силурро барқарор намудааст. Маълумоти нав оид ба морфология, систематика, филогения, таҳаввулот ва экологияи коралҳои палеозой, инчунин тағйирпазирӣ ва биостратиграфии геололитидҳоро ба даст овардааст. Ӯ оид ба нақшаи стратиграфии регионалии давраҳои ордовик ва силури Тоҷикистон эзоҳнома сохтааст. Инчунин муҳаррири масъули корҳои амалии геологӣ-аксбардорӣ ва харитасозии монографияи «Луғати стратиграфии фанерозойи Тоҷикистон (Тоҷикистони Шимолӣ, Марказӣ ва Ҷанубу Ғарбӣ, соли 2012)» мебошад.
Дар монография маълумоти зарурӣ оид ба стратиграфия, ки таърихи омӯзиши нимасра дорад, ҷамъбаст гардидааст ва китоби мазкур барои ҳамаи ихтисосҳои геологии дар ҳудуди Тоҷикистон ва кишварҳои ҳамсоя ҳамчун дастурамали ёридиҳанда хизмат мекунад. Дар соли 2014 монографияи ӯ «Атласи гелиолитидҳои ордовики болоии Тиён-Шони Ҷанубӣ» дар нашрияи «Дониш»-и Академияи илмҳои ҷумҳурӣ аз чоп баромадааст. Монографияи мазкур на танҳо барои мутахассисони палеонтология ва стратиграфия, балки барои донишҷӯёни донишгоҳҳо низ дастури муфид мебошад.
Нарима Оспанова муаллифи якчанд шартҳои илмии бунёдӣ аст, ки на фақат назарияро мукаммал менамояд, балки илми ватаниро ба нақшаи пешқадам такон медиҳад. Бояд зикр намуд, ки айни замон назарияи таҳаввулот дар марҳалаи коркард қарор дорад ва корҳои олим дар ташкили назарияи таҳаввулот саҳми арзандае доранд. Аз ҷониби Вазорати фарҳанги ҷумҳурӣ Нарима Оспанова барои ихтирои шартҳои илмӣ чор Шаҳодатномаи муаллифӣ гирифтааст.
Мавсуф ҳамчун олим дар рушди соҳаи геологияи тоҷик саҳми арзанда дорад. Ӯро тамоми доктору номзадҳои соҳаи геология, мутахассисону кормандони он эҳтиром мекунанд, аз ӯ нисбат ба масъалаҳои ҳалталаб маслиҳат мепурсанд. Вай дар ҳалли тамоми мушкилоти геологӣ ба ҳамкорон мусоидат менамояд, барои таҳияю роҳандозӣ барномаҳои геологӣ чораҳои бетаъхир меандешад.
Ҳангоми фаъолият дар Институти геология Нарима Оспанова худро дар пешрафти корҳои илмӣ ва иҷрои корҳои ҷамъиятӣ чун бонуи фаъолу ташаббускор нишон додааст. Вай чун узви Шӯрои занҳои академия дар тарбияи занону духтарон саҳми арзанда дорад, онҳоро дар рӯҳияи инсондӯстӣ, меҳру муҳаббат ба Ватан, илмомӯзӣ ташвиқу тарбия менамояд.
Имрӯз ӯ ба ҳайси сарходими илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи Академияи илмҳои ҷумҳурӣ фаъолият дорад. Ҳамчунин аз 1 сентябри соли 2014 ба ҳайси дотсенти кафедраи «Иқтисодӣ ва идора дар соҳаи геология ва корҳои кӯҳӣ» - и факултаи геологияи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон фаъолият дошта, аз фанни асосҳои геология дарс медиҳад.
- Доктори илмҳои геологӣ Нарима Оспанова дорои қалби бузург ва фарҳанги баланди илмӣ аст, - мегӯяд Ю. Мамадҷонов, директори Институти геология ва сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АИ ҶТ, номзади илмҳои геология ва минералогия. - Ӯ рафиқи меҳрубон мебошад ва ҳама вақт ба хурсандии дигарон шарик аст. Мақсади ниҳоии ӯ ба халқу Ватан, ба мардум хизмат кардан мебошад.
Хизматҳои шоистаи Нарима Оспанова дар рушди илми Тоҷикистон 7 августи соли 2014 бо медали «Хизмати шоиста» қадрдонӣ гардидааст.
Ҳоким КАРИМОВ,
узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 10.12.14 №: 241-242 Мутолиа карданд: 17344
