иқтисод
МУШКИЛИ КАМЧИНИИ НУРИҲОИ АЗОТӢ. ЧӢ БОЯД КАРД?
Дар соҳаи кишоварзӣ пахтакорӣ барои мардуми деҳот ҳам ҷои кор асту ҳам манбаи даромаду зиндагӣ. Аз ин ҷост, ки солҳои охир деҳқонон бо ихтиёри худ ва дар қисмати калони заминҳояшон пахта мекоранд. Вале бо иллати камчинӣ ва гаронии нархи нуриҳои азотӣ ва дигар маводи ғизоӣ ҳосили баланд гирифта наметавонанд. То кунун нурӣ аз хориҷа бо нархҳои дандоншикан оварда мешавад ва зӯри на ҳар хоҷагидор ба хариданаш мерасад. Пас, чӣ бояд кард?
Пахта зироатест, ки агар меъёри обу озуқаашро пурра нагирад, ҳосили хуб намедиҳад. Ҳоло бо иллати норасоии нурӣ хоҷагидорон ночор зироатҳоеро кишт карда истодаанд, ки боздеҳашон дар қиёси пахта баландтар аст. Масалан, коштани ғалла ё ҷуворимакка, ки дар шароити Тоҷикистон то се маротиба ҳосил медиҳад ва тавассути киштгардон нурии минералии зиёд талаб накарда, табъи дили деҳқон фоида меорад. Кишти сабзавоту полизиҳо низ даромади хуб медиҳад.
Аммо чӣ бояд кард, ки дилхунукии деҳқон аз кишти пахта – зироати серфоида бартараф шавад? Таҳлилҳо гувоҳи онанд, ки барои ин дар мамлакат шароиту имконият мавҷуд аст. Яке аз имкониятҳои воқеӣ истифода аз иқтидори заводи нуриҳои азотии Вахш - корхонаи бузурги нурӣ мебошад. Мувофиқи иқтидори истеҳсолӣ ба кор даровардани он имкон медиҳад, ки на танҳо кишоварзони ҷумҳурӣ бо нуриҳои азотӣ таъмин гарданд, балки маҳсулоти корхона ба хориҷа содирот карда шавад. Пас, монеа чист?
Шукри сиёсати созандаи Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки муносибатҳо бо Ӯзбекистони ҳамсоя хеле (дар сатҳи шарикии стратегӣ) хуб шудаанд ва баъди солҳои тӯлонӣ ба Тоҷикистон боз газ интиқол дода мешавад. Онро ба корхона пайваст кардан ва ба кор оғоз намудан роҳи ҳалли мушкилот аст.
Ногуфта намонад, таҷрибаи тӯлонии деҳқонон собит мекунад, ки агар ба пахта ҳар қадаре нуриҳои азотӣ, минералӣ, шарбатоб зиёд дода шавад, ҳамон қадар ҳосили зиёд ба даст овардан мумкин аст. Ин буд, ки замони шӯравӣ садҳо хоҷагиҳо маҳз аз ҳисоби пахта миллиондору сарватманд шуданд ва ба василаи даромадҳои калон соҳаҳои дигари хоҷагидориашонро (аз қабили чорводорӣ, парандапарварӣ, боғдорӣ ва ғайра) тараққӣ доданд.
Ҳоло низ хоҷагидороне, ки аз ҷиҳати иқтисодӣ пурқувватанд, ба пахта аз меъёр зиёд имконияти ғизо дода, ҳамоно аз нақша ду баробар зиёд ҳосил мегиранд. Масалан, Исмоил Саъдуллоев, аз хоҷагии ба номи Кирови ноҳияи Вахш, дар соли хоҷагидории 2017 аз 0,87 га замин ҷамъ сад сентнер пахта гирифт. Соли 2018 низ, ки барои деҳқонони ҷумҳурӣ соли камҳосилӣ буд, Исмоил Саъдуллоев нақшаро барзиёд иҷро намуд. Ӯ аз ҳисоби даромади ба даст овардааш барои мардуми деҳа бунгоҳи тиббӣ ва мағоза сохтааст. Ният дорад, ки як километр роҳи вайрони дохили хоҷагиро таъмир менамояд. Ҳамчун фермери ҳақиқӣ говҳои ширдеҳ ва моли майда низ парвариш мекунад.
Дар шафати заминҳои И. Саъдуллоев хоҷагиҳои деҳқоние ҳастанд, ки соҳиби зиёда аз сад гектар заминанд ва аз он сермаҳсул истифода карда наметавонанд. Ба андешаи мо зарур аст, ки ин масъаларо дигарбора таҷдиди назар карда, ба чунин деҳқонон, ки аз рӯи натиҷаҳои ба даст овардаашон олимони соҳаро дар ҳайрат мегузоранд, бештар ба замин таъмин намоянд.
Вазорати саноат ва технологияҳои нави ҷумҳурӣ бояд бетаъхир ба ҳаллу фасли проблемаи ба кор даровардани завод ва бо маҳсулоти зарурии арзон ва хушсифати худӣ таъмин намудани пахтакорон машғул гардад. Вагарна бе дастгирии ҷиддии давлатӣ соҳа торафт таназзул меёбад.
Имрӯз арзиши 50 килограмм мачавин ё карбамид дар бозорҳо 270 сомонист. Қисмати кулли хоҷагидорон имкони бо чунин нарх харидани онро надоранд. Бинобар ҳамин, пахта ҳосили хуб намедиҳад. Ана, барои чӣ таъҷилан ба кор даровардани завод чун обу ҳаво зарур аст.
Оё масъулони тиҷорат андешаи дигар доранд?
Ғайбулло ҲАЛИМОВ, рӯзноманигор
Баёни ақида (0) Санаи нашр: 17.07.2019 №: 135 Мутолиа карданд: 1165
