Сада яке аз ҷашнҳои эрониён ва мардуми форсизабон мебошад, ки дар даҳумин рӯзи моҳи баҳман (баробар ба 30 январ) баргузор мегардад. 

 

Бинобар тадқиқоти олими мардумшинос ва мутахассиси фолклор Равшан Раҳмонӣ таърихи нишонаҳои пайдоиши Ҷашни Сада, ки марбут ба Хуршед ва монанди он оташ мебошад, хеле қадимӣ буда, ба замони пеш аз ориёӣ ва, ҳатто, аз он ҳам дуртар мерасад.

Бо пайдо шудани оташ ва муқаддас гардидани он мардуми пешин барои худ Ҷашни Садаро интихоб карданд. Агар рамзи асосии Наврӯз суманак бошад, дар Ҷашни Меҳргон дастоварди марди деҳқон, ки онро бо ҳазор ранҷу азоб ба даст оварда, дар ин айём меғундорад, дар идгоҳ таваҷҷуҳи хосса дорад, вале Сада ҷашнест, ки ба гармиву рӯшноӣ иртибот дошта, асоси онро оташ ҳамчун рамзи гармӣ дар бар мегирад.

 Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки Сада ба забони авастоӣ ба маънои «баромадан ва тулӯъ кардан» ва ба забони ориёӣ «оташ»  будааст. Як идда  олимон ақида доранд, ки сабаби Сада ном гирифтани ин ҷашн ба он хотир мебошад, ки он дар вақти  50 шабу 50 рӯз боқӣ мондан то фарорасии Наврӯз таҷлил мегардад. Он рамзи рафтани фасли дай ва муждаи нахустини фасли баҳор ва омодагӣ ба киштукор мебошад.

Мардум, махсусан деҳқонон дар ин айём аз рӯи анъана ба кандану тоза кардани каналу ҷӯйборҳо, кишт кардани замин ва пошидани пору ба заминҳо, тайёр намудани тухми кишт машғул мешуданд.

Доир ба таърихи пайдоиши Ҷашни Сада Абурайҳони Берунӣ дар «Ат-тафҳим» чунин ишора намудааст: «Сада чист? Обонрӯз аст, аз баҳманмоҳ. Ва он даҳум рӯз бувад. Ва андар шабаш, ки миёни рӯзи даҳум аст ва миёни рӯзи ёздаҳум оташҳо зананд ба гавзу (чормағз), бодом ва гирд бар гирди он шароб хӯранд ва лаҳву (бозӣ) шодӣ кунанд.  Ва аммо сабаби номаш чунон аст, ки аз ӯ то Наврӯз панҷоҳ рӯз ва панҷоҳ шаб …». Аз рӯи ин маълумоти таърихӣ равшан мешавад, ки ин ҷашн дар миёни мардум аз замонҳои қадим маҳбубият доштааст ва ба он гузашгагони мо эҳтироми хосса менамуданд. 

Мувофиқи маълумоти бостоншиносон Сада то асри XII ҷашн гирифта мешуд, вале баъдан бо андешаҳои хурофотона таҷлили он қатъ гардид.

Дар замони Истиқлолияти давлатӣ фарзандони барӯманди миллати тоҷик илман собит намуданд, ки ин ҷашн ба ягон дину мазҳаб иртибот надорад, он ҷашни кайҳону табиат аст ва Сада мутобиқ ба замони имрӯз дубора эҳё шуд.

Хушбахтона, бо дастгириҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашнҳои миллии ниёгони мо дубора эҳё шуданд. Инак имрӯз, ки Наврӯз ҷаҳонӣ шуд, Меҳргон ва Садаро низ ҳама мешиносанду гиромӣ медоранд.

З. ПӮЛОТОВА, 

корманди илмии Осорхонаи ҷумҳуриявии 

таърихию кишваршиносии ба номи А. Рӯдакӣ шаҳри Панҷакент