Миллати куҳанбунёди тоҷик соҳиби таъриху фарҳанги оламшумул буда, дар ташаккули тамаддуни башарӣ саҳми арзанда дорад. Ёдгориҳои моддӣ ва ғайримоддии мо пайвандгари дирӯзу имрӯзанду  саҳифаҳои рангини таърихи чандҳазорсолаи миллатро бозгӯ. Рӯзномаи “Ҷумҳурият” бахшида ба фархундаҷашни  30-солагии Истиқлолияти давлатӣ рубрикаи “30 ганҷи Тоҷикистон”-ро барои алоқамандони худ пешниҳод менамояд. 

Ганҷинаи беҳамтое, ки бо номи Хазинаи Амударё (Клад Окса) ёд мешавад ва дар Осорхонаи миллии Британияи Кабир маҳфуз аст, дар наздикии шаҳраки Тахти Сангин соли 1877 милодӣ аз тарафи сокинони маҳаллӣ пайдо гашт. Хазина иборат аз 1300 сикка ва 176 ашёи тиллову нуқра ба тоҷирони бухороӣ фурӯхта мешавад. Сипас, мустамликадорони англис дар Ҳиндустон қисми бештари онро аз ин тоҷирон харида, ба Британияи Кабир интиқол медиҳанд. Тангаи навтарини хазина ба соли 200 пеш аз милод мансуб аст. Дигар ашёи тиллою нуқрагӣ, ба мисли зарфҳо, ҳайкалчаҳо, дастмонаҳо ва гемаҳо (ҷавоҳири ҳаккокишуда) ба қарни  IV – II то милод тааллуқ доранд. 

Маҳз Хазинаи Амударё боис шуд, ки бостоншиносон ба Тахти Сангин таваҷҷуҳ зоҳир намоянд. Зеро олимон макони дарёфти маснуоти хазинаро соҳили рости рӯди Ому муқаррар карданд. Дар ин хусус, сайёҳони қарни XIX вохӯрдани харобаҳои ду ёдгориро дар як маҳал, ки масофаи байнашон 5 – 6 километр аст, дар навишта ва харитаҳои худ ёдрас шуда буданд. Он харобаҳо бо номҳои Тахти Сангину Тахти Қубод маъруфанд. Таҳқиқи ёдгории Тахти Сангин аз соли 1976 шурӯъ гашт.   

Тахти Сангин маъбади бузурги Ому (Храм Окса) буда, ба асрҳои IV пеш аз милод ва III милодӣ рост меояд. Он ба шарафи Олиҳаи Ому (дар замони Юнону Рум дарё Окс ном дошта, муқаддас шумурда мешуд) бунёд гардид. Ёдгорӣ дар қисмати шарқии ноҳияи Қубодиён, пушти қаторкӯҳи Тешиктош (Рафеъ), соҳили рости саргаҳи рӯди Ому ҷойгир аст. Ҳафриётҳои бостоншиносӣ собит намуданд, ки тамоми шаҳрак, девору роҳравҳо ва сутунҳои бузурги он аз санг бино шудаанд. Бинобар ин, онро Тахти Сангин ном карданд. 

Маъбад пурра аз санг буда, на танҳо сохти меъморӣ, балки ҳама ҷузъиёти он то ба имрӯз боқӣ мондааст. Ҷиҳати дигари ҷолиби ёдгорӣ дар он аст, ки то ҳол бо кадом асбобу олот омода шудани хиштҳои бузург ва деворҳои сангии он маълум нест. Он дар якҷоягӣ бо Тахти Қубод ба воситаи деворҳои пурқуввати сангин, бандари дорои гузаргоҳ ва шаҳраки соҳили чапи Амударё комплекси ягонаро ташкил медод. 

Ба гуфтаи Қувват Додов, собиқадори соҳаи фарҳанги ҷумҳурӣ, агар дар гирду атрофи ёдгорӣ ковиш гузаронем, деҳаҳо, роҳравҳо ва манзилҳои одамони даврони қадим ёфт мешаванд. Вале барои ин маблағи зиёд лозим аст. Ба таъкиди ӯ, агар солҳои 1978 – 1985 нафаре ба ин мавзеъ қадам мениҳод, гумон мекард, ки одамони аҳди қадим то ҳанӯз он ҷо зиндагӣ мекунанд. Яъне, ёдгорӣ пурра буд. Вале бо мурури замон ашёву олоти қиматбаҳо аз ин ҷо бурда шуд, сангу хиштҳои он паҳну парешон гашта, танҳо девораҳо боқӣ монданд. Дар зери хок таҳсутун - айвони асосии Тахти Сангин ҷой гирифтааст. Ҳуҷра ибодатгоҳ бо дарозии 11 метр дар қисмати рости ёдгорӣ воқеъ аст. 

Аз Тахти Сангин бозёфтҳои зиёди нодир ба даст омадаанд, аз ҷумла нимпайкара бо тасвири Искандари Мақдунӣ, ҳокими юнонӣ (сатрап), ғилофи акинак. 

Нигораҳо шаҳодати авҷи аълои ҳунари заргарӣ, рассомӣ, маъдангудозӣ, сохтани афзорҳои филизии рӯзгор, ороишӣ ва муҷассамасозӣ дар Қубодиёни аҳди Бохтари қадиманд. Инчунин, тангаҳои бешумори аз ин сарзамин ёфтшуда, нишонаи ривоҷи муносибатҳои пулию молӣ, тиҷорат бо дигар кишварҳо мебошанд. Он замонҳо аз ин қаламрав Шоҳроҳи бузурги Абрешим мегузашт ва  Осиёи Миёнаро бо империяҳои Руму Чин мепайваст. 

Ҷоизи зикр аст, ки соли 2009 Тахти Сангин барои шомил намудан ба рӯйхати ёдгориҳои ЮНЕСКО пешниҳод гардид, ки умед аст ояндаи наздик ба сифати мероси башарӣ пазируфта шавад. 

 

Комрон САФАР, «Ҷумҳурият»