Пештар ҳам гуфта будам ва боз ҳам мегӯям, ки ёдгориҳои таърихию фарҳангии водии Вахон ба гузаргоҳ ё долони "Вахон" -и Шоҳроҳи бузурги «Абрешим» дохил мешаванд, ифодагари мероси ғании таърихии миллати мо мебошанд.  Ёдгориҳои машҳуре, ки дар ин долон ҳастанд ба мисоли ёдгории таърихию фарҳангии Карони ноҳияи Дарвоз,  Дайри буддоии Вранг, қалъаи Қаҳ-Қаҳа, қалъаи Ямчуни Ишкошим, петроглифҳо ё худ тасвирҳои рӯйисангии Лангари Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ва ғайраҳо исботи онанд, ки ин минтақа аз таърихашон, ки, ҳатто ба асрҳои III-IV пеш аз мелод бармегардад, дар ин минтақаҳо тоҷикон зиндагӣ мекарданд. Ин далели илмии таърихӣ мебошад.

Муҳимтар аз ҳама ин аст, ки аксарияти ёдгориҳои ин долон дар минтақаҳои сарҳадӣ ҷойгир буда, характер ё хусусияти стратегиро доро мебошанд.

Бояд зикр намуд, ки онҳо, аллакай, дар рӯйхати пешакии Мероси фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шомил ҳастанд ва танҳо як талош ва як қадами устувори дигар зарур аст, то ёдгориҳои бузурги ин долонро ба Феҳристи асосӣ шомил созем.

Бубинед, то чанд вақти пеш кадом як журналист ё шаҳрвандони одии кишварҳои ҳамсоя, ба монанди Чину Қирғизистон даъвои ин минтақа (Бадахшон-Мурғобу Ишкошим) мекарданд, ҳоло бошад, тамоми мардуми ин кишварҳо даъвои сарзамини моро мекунанд.

Бояд ёдовар шуд, ки дар сурати аз ҷониби ЮНЕСКО пазируфта шудани ин ёдгориҳо тамоми кишварҳои ин созмон (193 кишвари аъзо), махсусан Ҷумҳуриҳои Қирғизистон ва Чин низ, ин арзишҳои таърихию фарҳангии тоҷиконро эътироф хоҳанд кард. Пас ин шонсро набояд аз даст диҳем. Зимнан, тазаккур медиҳем, ёдгориҳои ин долон ёдгориҳое мебошанд, ки ба талабот ва критерияҳои ЮНЕСКО мувофиқат мекунанд ва қобили қабул ҳастанд. Парвандаҳои номинатсионии ёдгориҳои долони "Вахон" омода буда, танҳо каме такмилу таҷдидро тақозо доранд. Аз ҷумла, сертификат кардани ҳудуди ёдгориҳо, ҳудудҳои буферӣ ва ҳудудҳои махсус ҳифзшавандаи онҳо.

Дар лоиҳаи охири Бонки ҷаҳонӣ, ки дар он тармиму барқарорсозӣ ва омода намудани  4 объект, аз ҷумла ёдгории қалъаи Ямчуни долони Вахон дар баробари ёдгориҳои мақбараи Хоҷа Машҳад, мавзеи Чилучорчашма ва Шаҳри қадимаи Ҳулбук дар назар буд, аз ин лоиҳа бардошта шудааст ва сабаби онро танҳо масъулони Маркази татбиқи лоиҳаҳои Вазорати молия шарҳ дода метавонанд. 

Ин даъвоҳо бори аввал ҳам нест. Бо мурури замон чунин даъвоҳои пучу беасос зиёд мешаванд, зеро мо дар замони мураккаби ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо қарор дорем. Кишварҳои минтақа дар андешаи экспансия (васеъ кардани ҳудудҳои)давлатҳои худ ҳастанд. Ҳимояи моддию маънавӣ накардан ва кӯтоҳӣ дар муаррифии шоистаи сарзаминҳои таърихию аҷдодӣ ин ба бохти миллати мо хоҳад буд.

Аз ин рӯ, пешниҳоди банда ин аст, ки ҳарчи зудтар ёдгориҳои таърихию фарҳангии гузаргоҳи Вахонро, ки дар Шоҳроҳи бузурги «Абрешим» ҷойгир аст, омода намуда, ба Феҳристи асосии мероси фарҳанги умумибашарии ЮНЕСКО шомил созем, то ин гуна даъвоҳои беасосу пуч кам шаванд.

Шомил намудани ёдгориҳо чанд ҷанбаи мусбат барои миллати мо доранд, аз ҷумла он чи дар ин маврид мехоҳам бигӯям ин аст, ки аввалан, миллат ба ҳамчун як миллати қадимӣ, шаҳрсозу давлатдор шинохта ва эътироф карда мешавад. Сониян, тавре баён доштем, кишварҳои фавқуззикр ҳамчун узви ЮНЕСКО қарори дахлдори онро вобаста ба сарзаминҳои аслии тоҷикон қабул ва эътироф менамоянд.

Албатта, бояд ишора намоям, ки мо чун ҳамоҳангсоз ва ваколатдори соҳа талош ва кӯшиши худро ҷиҳати амалишавии ин андешаҳо мекунем, вале ногуфта намонад, ки ин масъала ба як ё ду нафар алоқаманд набуда, бояд дар маҷмуъ, тамоми масъулон аз ҷамоату маҳаллаҳое, ки ёдгориҳо дар он ҷо воқеъ ҳастанд то мақомоти шаҳру ноҳияҳо ва ниҳодҳои марказии вазоратҳо бояд ташаббус намоянд. Ҳамчунин, тибқи моддаи 44 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳар шаҳрванди Тоҷикистон вазифадор аст, ки мероси таърихию фарҳангиро ҳифз намояд..

 

Мирзошариф АБДУСАЛОМОВ, мутахассиси пешбари шуъбаи ҳифз ва истифодаи мероси таърихию фарҳангии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон