Ба пиндори ман, руҳи умумии намоишномаро андак рамзи зардуштизм (ки онро тақрибан ҳама донишмандон, ки худро ба маздаизм донишманд мешуморанд, пазируфтаанд), ки коргардон корбаст карда, коҳонда, дар ҳоле ки ин тамоман нодуруст аст, чи,  нахуст, ба руҳи зардуштизми  асили арахозӣ комилан носозгор аст. Ин нуктаро “Падари таърих” (Ҳеродот, Тфърих, II, 131) таъкид карда: Πέρσας δὲ οἶδα νόµοισι τοιοῖσι χρεοµένους ἀγάλµατα µὲν καὶ νεοὺς καὶ βωµοὺς οὑκ ἐν νοµῳ ποιευµένους ἱδρύεσι, ἀλλὰ καὶ τοῖσι ποιεῦσι µορίεν  ἐµφερουσι, ώς µὲν ἐµοὶ δοκέειν, ὃτι οὐκ ἀνθροποφυέας ἐνόµισαν τούς θεούς κατά περ οἱ Ἓλλενες  εἲναυ.- “Урфу одате, ки ман дар форсҳо мушоҳида кардаам ин аст. Онҳо пайкараи худоёнро намегузоранд, парастишгоҳу меҳроб намеандозанд. Ва  ҳар киро, ки ин корро мекунад, аҳмақ мешуморанд. Ин ба пиндори ман, аз он аст, ки ба пиндори онҳо сиришти худоён мисли сиришти инсонҳо нест, чунонки ҳеллениҳо мепиндоранд *” Ҳеродот Таърих.ҷ.1,131)

Худо ё худозани болдор ҳамчун рамзи дин дар маҷмуъ, дар Дунёи  Куҳан (шояд на дар ҷома ҷои он), бавижа, дар  Месопотамиа* ва Мисри Қадим*  хеле маъмул буда буд ва онро  Маздопарастони аншании ориён шоҳони Ҳахоманишин, бахусус пазируфтаанд. Рӯйи китоби “Авеста*”-и В.И. Абаев, ки соли 2015 шогирдони ӯ пас аз сари ӯ ба табъ расондаанд ва китоби академики Тоҷикистон Ю. Яъқубов “Гоҳномаи Авастоӣ”-ро ҳамин Худои болдор ҳамчун рамзи дини зардуштӣ оро дода аст. Ба пиндори мутарҷим ва муфассири  навини “Тавърих”-Ҳеродот Раулинсон инро форсҳо ҳамчун рамзи дини хеш аз мардуми ошурӣ (ба нақл аз Llayard`s Nineveh, -Vol.1.-Chap. V), аллакай,  дар замони Дориюш пазируфтаанд, ки ин аз пайкараҳои Персополис, Нақши Рустам, Бийсутун, etc.) рӯшан аст. -  Thus the Persian were able, without the sacrifice of any principle, to admit it as religious emblem, which we find them to have done, as early as the times of Darius, universally (see the sculptures at Persepolis, Nakhsh-i-Rustam,  Behistun, etc.). – G.Rawlilinson, apud  Herodotus Histories.-Wordsworth Classics of  Word  Literature.1996. –S. 108).

На ҳама империяҳои бузурги сиёсии ҷаҳонро муяссар гашта, ки дар паҳлуи он империяи сохтаи худ империяи фарҳангӣ созмон бидиҳанд ё пас аз гузашти айёми фармонфармоии худ як фазои яклухти фарҳангӣ ба мерос бигзоранд. Дар ҳар як фарҳанг як забоне саҳм мегирад ё гуҳари фарди онро ташкил медиҳад. Маҳз туфайли забон анъанаи империясозӣ ё андешаи империалӣ арзи вуҷуд мекунад. Ва дигар, агар он мардумеро, ки дигар сохтани империяи нав муяссар намегардад, он фарҳанги дар империя сохтаи ишон давом меёбад. Баъзан фарҳангҳои (тамаддун) муҳташам боиси пайдоиши империяи сиёсӣ низ мегарданд. Ҳич забони дар замонҳои қадимтарину қадим натавониста, ки империяи сиёсии муқтадир ба пайдо биёрад. Ба ҷуз забони орӣ (ориёнӣ). Забони муқтадири орӣ тақрибан 15 аср пеш аз нахустин империяи ҷаҳонӣ – Ҳахоманишиён арзи вуҷуд карда. Ин забон яке аз нахустин забонҳои поэтики ҷаҳон аст, забони аввалин дини монотестии оламиён, забонест, ки дар он нахустин Эъломияи ҳуқуқи башар эҷод гашта. Аҳли «шуғли тадбир низ» борҳо дар ҳамин забон тасмим мегирифтанд, ки мардумони ориро ё дар гӯшаи ғарбтарини ориён – кишвари моду форс ва дигарон, ё дар шарқтарин пораи онҳо паҳлуи рӯди Ганг – Орйовард будаанд, аз харобиву нобудгардӣ бираҳонанд. Донишмандон бар инанд, ки кӯшониёни аввалҳои ҳазорсолаи нахустини милодӣ, агар ҳам фармонфармоёни Ҳинд буданду то андозае ҳелленизагашта, борҳо ба ҳимояи фарҳанги ории худ бархостаанд ва ҳамеша бо мардуми Тайсафун – кишвари ғарбтарини фазои ории хеш дар иртиботи пайваста будаанд, ки ин танҳо дар забон имконпазир буд ва ҳамин нуктаҳоро коргардон хеле ҳунармандона ба маъраз гузошта. «Шуғли тадбир»,  ки ба фаъолияти фарҳангсозӣ ва эҳёи 12 хонадони сиёсатгари ориёии Шарқи кишвари ориён, ки дар олами араб аз нахустин ва беҳтарин давлатро сохтаанд, ба фарҳанги милливу забони модарӣ вобаста аст. Яке аз вижагиҳои муҳими давлатдории Сомониён ин буд, ки ба забони орӣ шоҳони он таваҷҷуҳи махсус зоҳир кардаанд. Фарҳангиён, шоиру адибон, эҷодкорони давлати Сомониён барои ҳифзи фарҳанги волои худ тақрибан ҳамон кореро анҷом додаанд, ки аҷдоди пешинашон анҷом додаанд.  Ҳар чанд ки пас аз марги Александри Румӣ юнониёнро муяссар нагашт то империяи сиёсӣ мисли Ҳахоманишиён ҳамсояҳои худ бисозанд, вале империяи фарҳангии Ҳелленӣ тавонистанд сохтан – забони юнонӣ ҷои оромиро гирифт, дар ҳама ҷо ба он гап мезаданд – аз Ҳинд то Йаксарт (рӯди Сир) аз Александрия то Марсел, танҳо забони йунонӣ – омили асосии муттаҳидии фарҳангии онҳо гашт. Он империяи муқтадири фарҳангии юнониро, ки нахустин бор ҷаҳони куҳанро шикаста, ҷаҳоне нав сохта буду то миёнаҳои асри I то мелод давом кард, танҳо ҳамчун забони миллӣ (фарҳангиву расмӣ) пайдо шудани забони орӣ (дарӣ, паҳлавӣ  ) – ягонагии ориёнро таъмин карда буд. Коргардон бо саҳнаҳои ҷолиб тавониста, ки муҳимтарин падидаи фарҳангӣ, ҳувиятсоз, шиносномаи миллат будани забонро, ки дар саҳнаи хотимавии – ҳусни мақтаи спектакл – дар гуфтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мешавад, ба зеҳни тамошогар биншонад.

Забони гузашта аз он, ки асос, рукни муҳим, асоси оғозаи фарҳанг аст, рамзаш низ ҳаст.

Тасмимгарии “шуғли тадбир” дар сухан ифшо меёбад дар нутқи полифонии ҷомеае, ки "шуғли тадбир" бунёд мекунанд ва  дар симои мардуми солор. Марди "Шуғли тадбир"-и намоишномаи Д. Убайдуллозода  дар ду давра  солор аст, дар давраи нав- ҷавон- рамзи пирони “шуғли тадбир”-и навин дар симои марди ҷавон, ки ҳар ду марди солорро (дар  намоиш Ибодулло Машрабов, ки бо ҳастии худ рамзан дуягонагиро таҷассум мекунад) мепазирад (ҳунарманди ҷавон Машрабов) пас аз ифшои тасмими навин ӯро аз даст гирифта, ба пеши саҳна меорад) ва ин ба таъкиди он аст,ки ман меросбари ту ва шумоям, ки бар натиҷаи ин амали воқеан, рамзӣ ва жарф поэтикӣ тримуртӣ (сеягонагӣ) ба пайдо меояд. Тримурти (сеягонагӣ) аз пиндорҳои хеле муҳими мардумони ҳиндуаврупоӣ, бавижа ҳиндуорӣ аст ва инро ба саҳна кашидан маҳорати бисёр волоро хостор аст.

Ҳар миллате, ки андешаи империалӣ дорад, ҳатман соҳиби “шуғли тадбир” аст- ё дар шакли дурусту дағал- бо сохторҳои низомӣ, бо  ҳукумат-гарии туфайлӣ мисли derin devlet (мазмунан; давлат дар давлат  ё ҷомиаи ИМА), ё дар шакли  иттиҳоди неруҳои фарҳангиву ҷомиаи ҳукуматгар (мисли император Л.А. Толстой ва сулолаи Романовҳо дар Руси то асри ХХ, ки онҳо ба таври хели табиӣ ба сари худ аз пеши худ (спонтанно) ба ҳам меоянд).

Убайдуллозода бо маҳорати баланди худ ба забони фарҳангӣ ории  волои  мо пайкари воқеан сазовор ёфтааст. 

Намоиши навини коргардон Убайдуллозода аз рӯи пйесаи «Пайкари миллат»-и Ибодулло Машраб, ки як илҳомест аз асари «Забони миллат – ҳастии миллат»-и Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, дар таҳкими сиёсати фарҳангсолории Сарвари кишвар, ки гуҳари фарди онро бузургдошти забони модарӣ – забони ории мо, ки як марҳалаи тамаддуни ҷаҳониён дар он аст, ташкил медиҳад, дар тарғибу ташвиқи миллати тоҷик, бавижа, ҷавонон ба шинохти дурусти ҳувият, арҷгузорӣ ба таърихи гузаштаву кунунии худ, гиромидошти фарзандони сарсупурдаву сазовори миллат саҳми фавқулода муҳим хоҳад гирифт. Ин аст, ки ман пешниҳоди Ҳунарпешаи шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон (1997), Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон (2012) Убайдуллозода Давлаталӣ Убайдуллоро барои дарёфти Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдулло Рӯдакӣ дар соҳаи театр бисёр бамаврид ва сазовори дастгирӣ мешуморам.

 

Бобохон Бобоназар ҒАФОР