Инсон аз қадим ҷиҳати беҳтар сохтани шароити зисту зиндагии хеш талош меварзад, фаъолияти ҷисмонию равонӣ намуда, матлаби хешро қонеъ мегардонад. Бинобар ин, аз тамоми бойигариҳои табиат, обу хок, маъданҳои зеризаминӣ, ҳайвоноту наботот ба нафъи хеш истифода менамояд. 

 

Аброр Зоҳир, нависандаи давраи истиқлол дар романи «Бозгашт»-и худ ҳаёти замон, фарҳангу тамаддун, расму оини миллӣ ва тағйирёбии иқлимро ҷомаи бадеӣ пӯшонда оид ба ин мушкилот муфассал навиштааст. Мисли, Шерзод, ки қаҳрамони асосии романи мазкур аст, муносибат ва манфиати инсонро аз гузаштаву ояндаи табиат ба мавқеъ дониста, зарару зиёни онро пайваста андешида, ба дигарон панд медиҳад. Хешро дар оғӯши табиати ҳамешабаҳор, боғу гулгаштҳо, чашмаҳои кӯҳсори ҳазорсолаҳо боқимонда мехоҳаду дурӣ аз харобиовариҳои табиат меҷӯяд. Ҳама гуна зебоиҳои кӯҳистонро бартар аз таҳаввулу рушди техникаву технологияи муосир, нафту газ медонад. Ривоҷи кашфиёту асбобҳои ҳозиразамонро сабаби маҳви зебоиҳои табиат, сарсабзии замин, кишту зироати хӯроквории мавҷудоти табиат мебинад. Чунки инсоният дар натиҷаи истифодаи зиёди сарватҳои табиат харобиҳои зиёдеро ба вуҷуд овардааст. Нависанда насли калонсоли як гӯшаи зебоманзари Тоҷикистонро, ки ҳар як табаддулоту тағйироти табиатро бо донишу таҷрибаи бузургаш андешидаву ҳифзи арзишҳои миллатро дар ҷойи аввал меҳисобад, тасвири амиқу ҷолиб менамояд.

Ӯ дар баробари фоидаовар будани сохтмонҳои азими корхонаву роҳҳо боз паҳлуи зиёновари онро низ таҳаммул карда, чунин савол мегузорад: «Имрӯзу пагоҳ, заминҳои ҳосилхезро бо соруҷу санг пӯшонда, ба майдонҳои сохтмонӣ табдил медиҳанд. Дарахтонро мебуранд, парандагонро меронанд, чорворо аз чарогоҳҳо маҳрум мекунанд. Магар ин хуб аст?». 

Дар сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи зикрёфта диққати асосӣ дода шуда, заминҳои нокорамро ба киштзорону боғот табдил дода истодаанд. Албатта, самти кишоварзӣ ҳам экологияи сабзро ба вуҷуд оварда, ҳам иқтисодиёти кишварро ривоҷу равнақ мебахшад.

Яке аз ганҷҳои табиат ва неъмати фаровону ҳастии мавҷудоти зинда об мебошад. Обро «манбаи ҳаёт», «сарчашмаи ҳастӣ», «сарсабзии олам» ва ғайра васф намудаанд. Маданияти истифодаи об барои тамоми қишри ҷомеа хеле зарур аст, ки ин мавзуъ дар матни зерин дида мешавад: «Пирамард ба шилдироси об нигариста хомӯш монд. Фаридун ба об сангча ҳаво дода, туф- туф кард. Ин амали ӯ ба бобояш хуш наомад. 

- Ба об ҳаргиз чизе намепартоянд, туф ҳам намекунанд.

- Барои чӣ бобо?

- Об ифлос мешавад…

- Ифлос?

- Бале, ҷони бобо… Дар сарзамини мо об фаровон аст. Ҳарчанд солҳои охир он ҳам кам шудааст. Дар мамлакатҳои зиёд аз нарасидани об аҳолӣ азоб мекашанд». 

Имрӯз тақрибан аз чор се ҳиссаи мардуми ҷаҳон аз оби ошомиданӣ танқисӣ кашида, зиёни молию ҷонӣ дидаанд.

Рӯйдодҳои охири асри ХХ ва таҳаввулу пешрафти босуръати кайҳонӣ, ки сарфи қувваи кории одамонро кам намудааст, аз оқибатҳои нохушоянде дарак медиҳад. Нависанда ин масъаларо чунин ба миён меорад: «Зиндагиро, ки воситаҳои гуногуни сабукиро тақозо дорад, дигаргун карда намешавад. Волгасаворро зора бикун ба хар савор намешавад. Табиатро воситаҳои сабуккунандаи рӯзгор, автомобил, партовҳои корхонаҳои саноатӣ вайрон мекунанд». Имрӯзҳо коршиносону муҳаққиқон аз хавфи яроқу аслиҳаҳои ҷангӣ меандешанду чорае дида наметавонанд. Ҳатто мебинем, ки таркишу амалҳои террористӣ ва ҷалби онҳо ба воситаи шабакаҳои интернетӣ рӯзе садҳо кушта ба амал меорад: «Атому садҳо намуд яроқҳои қатли омро сохта, имрӯз боз худро инсондӯст, ҳомии қонун мешуморанд. Миллиардҳоро барои инкишофи иқтидори ҳарбӣ равона кардаанд. Чаро ягон чизе намесозанд, ки ҳам ба нафъи ҷомеа бошаду ҳам табиат?». Ҳамаи ин хавфу хатар ба экологияи атмосфера зарари ҷиддӣ расонда, дар пайи он сарсабзии замин маҳв шуда, бемориҳои зиёде ба вуҷуд меоянд. 

Ин мавзуъ боз дар матни дигар ба чашм мерасад: «Магар ҳамин одамоне, ки тавсифашонро ба осмон расондаед, дар сайёраи Замин дӯстона зиндагӣ доранд? Магар ҳамин одамоне, ки аз онҳо муносибати инсониро умедворед, барои қатли ҳамҷинси хеш воситаҳои нави одамкуширо ихтироъ накардааст? Бомбаи атомиву нейтронӣ ихтирои кист? Абарқудратон рӯз ба рӯз теъдоди яроқҳои ядроияшонро зиёд мекунанд. Аммо давлатҳоеро, ки баҳри ҳифозати марзу буми хеш чунин яроқро сохтан мехоҳанд, фишор медиҳанд. Чаро яроқҳои худро нест намекунанд? Чаро ба он ҷаҳд доранд, ки кишвареро ба тобеияти худ дароранд? Халқу миллатеро бо фишор махлут сохта, забонашонро барҳам зананд? Чаро?». 

Дар маҷмуъ, метавон гуфт, ки вазъи ҳамаҷонибаи экологияи сайёра ба муҳити зиндагии мо таъсир расонда бошад ҳам, тадбирҳои судманди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бартараф кардани он дар сатҳи хело хуб андешида мешавад. Дар баробари ин ҳама, маърифати баланди экологӣ лозим аст, ки стратегияи барномаҳои экологӣ амалӣ шаваду аз ҳама гуна хавфу хатар одамону муҳити зисти мавҷудот эмину солим умр ба сар баранд. Аз ҳамин ҷиҳат, мутолиаи фаровони осори бадеӣ, ки имрӯз зери сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат дорад, хеле муҳиму саривақтӣ маҳсуб мешавад. 

 

Салоҳиддин ТӮРАХОНОВ,

докторанти соли сеюми ДДБ 

ба номи Носири Хусрав